Ο ψυχικός και συναισθηματικός κόσμος των social media
Γράφει η Αντιγόνη Κολιού
Σήμερα, η αξία της ψυχικής υγείας αναφέρεται και επαναλαμβάνεται ολοένα και συχνότερα στην καθημερινή ζωή αποκτώντας ισχυρή υπόσταση, ενώ ταυτόχρονα, παρατηρείται συσχέτισή της με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τη δημιουργία συναισθηματικών δεσμών στα πλαίσια της εικονικής πραγματικότητας. Η συνειδητοποίηση του κρίσιμου και σημαντικού ρόλου της ψυχικής και συναισθηματικής υγείας συμβάλλει στην καλύτερη διαχείριση των απαιτήσεων της σύγχρονης πραγματικότητας.
Η ψηφιοποίηση της καθημερινότητας, με την εκτεταμένη χρήση των social media, τα οποία λειτουργούν ως «αθόρυβοι υποκινητές», έχουν επηρεάσει σημαντικά τον συναισθηματικό και ψυχικό κόσμο των ανθρώπων και ιδιαίτερα των ανηλίκων, με επιπτώσεις στην προσωπική και κοινωνική ζωή. Η υπερβολική χρήση αυτών των μέσων συσχετίζεται συχνά με την παρουσία ψυχικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη και το άγχος. Οι καθημερινές διαδικτυακές επαφές και αλληλεπιδράσεις έχουν αντικαταστήσει τη φυσική και δια ζώσης επικοινωνία, γεγονός που δεν έχει πάντα θετικές συνέπειες για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Τα μέσα δικτύωσης μπορεί να επιφέρουν δυσάρεστες συνέπειες σε χρήστες με ανασφαλή προσωπικότητα ή έλλειψη αυτοπεποίθησης που επιζητούν την αναγνώριση, την επιβεβαίωση και τη δημιουργία σχέσεων μέσω του διαδικτύου. Γενικότερα, η ψυχική και συναισθηματική κατάσταση των διαδικτυακών χρηστών επηρεάζει και τον τρόπο δραστηριοποίησής τους στα social media και αυτό κατά επέκταση θα συμβάλλει σε μία ήδη επιβαρημένη ψυχολογική κατάσταση. Το διαδίκτυο κατά συνέπεια, έχει τη δύναμη να δημιουργήσει μια ψευδαίσθηση κανονικότητας που συχνά δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα και φυσικά επηρεάζει την ψυχοσύνθεση και την ανθρώπινη αντίληψη, άμεσα, ανεξέλεγκτα και αφιλτράριστα.
Αρχικά, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που συχνά μας ωθούν να καταφύγουμε στην αναζήτηση της διαδικτυακής αλληλεπίδρασης, για την κάλυψη μιας εσωτερικής μας ανάγκης για επικοινωνία. Στην νέα καθημερινότητα, οι υγιείς ανθρώπινες σχέσεις και η επικοινωνία έχουν διαρραγεί και έχουν υποβαθμιστεί, εξαιτίας μιας συνολικής κατάρριψης των κοινωνικών αξιών. Η απουσία ενσυναίσθησης, είναι επίσης ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για τη δυσκολία δημιουργίας ισχυρών συναισθηματικών δεσμών. Ωστόσο, το διαδίκτυο προσφέρεται για μια πιο άμεση κοινωνική αλληλεπίδραση, διευκολύνει την επικοινωνία με χιλιάδες άγνωστους χρήστες, και συνδυάζει μια σχετική «ασφάλεια» και άνεση εξαιτίας της πραγματικής απόστασης μεταξύ των ατόμων. Αυτό στην πραγματικότητα δίνει τη δυνατότητα σε άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση να «συνδεθούν» πιο εύκολα συναισθηματικά και να αισθανθούν πώς αποκτούν ενδιαφέρον, προσοχή και κοινωνική αποδοχή.
Επίσης, η ανάγκη για αποδοχή που εκφράζεται μέσω των «likes» και «following», χαρακτηρίζονται από εσωτερικευμένα συναισθήματα απογοήτευσης, κατάθλιψης ή θυμού, που δεν έχουν εξωτερικευθεί και εκδηλωθεί στο παρελθόν, και επιζητούν την «εκτόνωση» μέσω των social media. Αυτή η ανάγκη επιφορτίζει τα άτομα με ακόμη περισσότερο άγχος, δημιουργώντας πολλές φορές μια εμμονή με τα μέσα δικτύωσης. Ακόμη, οι διαδικτυακές επαφές μπορεί να δημιουργήσουν το υπόβαθρο για ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς, καθώς υπάρχει δυνατότητα έκφρασης απόψεων και ένταξη σε ομάδες ανθρώπων με κοινά χαρακτηριστικά στοιχεία και ενδιαφέροντα. Όμως, πολλές φορές η ανάγκη για απόκτηση αληθινής φιλίας ή σχέσης, μπορεί να ωθήσει σε εξωτερίκευση συναισθημάτων και εξιδανίκευση ακατάλληλων προσώπων, με ψεύτικα προφίλ, με κύριο στόχο την συναισθηματική αποπλάνηση και παράσυρση των πιο ευάλωτων συνομιλητών.
Η διαδικτυακή επικοινωνία, συχνά, δυσχεραίνει μια επιβαρυμένη ψυχική υγεία ή δημιουργεί νέες συναισθηματικές διαταραχές όπως είναι ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, αχνώδης διαταραχή ή κατάθλιψη. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, συνδέεται με την διαρκή ανάγκη διαδικτυακής επικοινωνίας και αναζήτηση για μηνύματα αποδοχής και έτσι δημιουργείται ένα είδος διαδικτυακού ψυχαναγκασμού. Ο εθισμός στα social media και οι διαδικτυακές εικονικές επαφές ως υποκατάστατο των φυσικών ανθρώπινων επαφών, προκαλούν ένα ανεξέλεγκτο και παθολογικό άγχος, καθώς το άτομο έχει εξάρτηση από διαδικτυακές συνομιλίες και σχέσεις σε τέτοιο βαθμό, ώστε αν δεν λαμβάνει την επιθυμητή ανταπόκριση, βιώνει αισθήματα άγχους, θυμού και απογοήτευσης.
Η απόρριψη, αποτελεί σοβαρό και συχνό φαινόμενο στις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις και έχει κρίσιμες ψυχολογικές συνέπειες. Η διαδικτυακή απόρριψη, απειλεί σημαντικά την αυτοεκτίμηση, καθώς το άτομο γίνεται πιο ευάλωτο και επηρεάζεται και καθορίζεται η διάθεση και η καθημερινότητά του σε τέτοιο βαθμό, ώστε να αισθάνεται πως είναι δυσλειτουργικό και μη ικανό να ανταπεξέλθει στις καθημερινές του δραστηριότητες. Από την άλλη, άτομα που ήδη βιώνουν κατάθλιψη, στρέφονται στο διαδίκτυο ως μία λύση εξωτερίκευσης συναισθημάτων και κοινωνικοποίησης. Αυτή η τακτική όμως μπορεί να οδηγήσει σε προσκόλληση, σε συνομιλίες και ανθρώπους που τελικά μπορεί να εντείνουν τη θλίψη τους λόγω πιθανής απόρριψης ή συνειδητοποίησης της προσωρινής και «πλαστής» ικανοποίησης που χαρακτηρίζουν αυτού του είδους τις συνομιλίες. Έχει αποδειχθεί πως τα άτομα που επιζητούν την προσοχή και δεν λαμβάνουν την επιθυμητή ανατροφοδότηση, εμφανίζουν ακόμη χαμηλότερη αυτοπεποίθηση και αυτό έχει συνέπεια να απομονώνονται κοινωνικά. Στον κυβερνοχώρο, μπορεί κάποιος ανεξέλεγκτα και «αφιλτράριστα» να δράσει πίσω από ένα ψεύτικο προφίλ, παραπλανώντας τους χρήστες και αυτό μπορεί να επιδεινώσει τραυματικά συναισθήματα και ψυχικές διαταραχές με ανυπολόγιστες συνέπειες για την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση.
Εν κατακλείδι, το διαδίκτυο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας και οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν αποκτήσει νέα διάσταση στα πλαίσια των μέσων δικτύωσης. Αυτές οι νέες συνθήκες έχουν κάποια θετικά χαρακτηριστικά αλλά επιφέρουν και κάποιες αρνητικές επιπτώσεις στη ψυχική υγεία, οι οποίες πρέπει να ληφθούν υπόψιν για τη πρόληψη και αντιμετώπιση των διαρκώς αυξανόμενων ψυχικών διαταραχών. Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση των επιπτώσεων και εν συνεχεία ακολουθεί η κατάλληλη υποστήριξη μέσω ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων ή ειδικότερα μέσω ψυχοθεραπείας του ηλεκτρονικού τραύματος που προσανατολίζεται και εστιάζει στο φαινόμενο του διαδικτυακού εθισμού και των συνεπειών στη ψυχική υγεία. Η οθόνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη επαφή. Οι διαδικτυακοί χρήστες δεν πρέπει να παρασύρονται και να ωραιοποιούν το εικονικό περιβάλλον. Είναι απαραίτητη η προσοχή όλων και η συνετή χρήση των social media, και ταυτόχρονα είναι επιτακτική ανάγκη, η αυτοφροντίδα και ο σεβασμός προς τη ψυχική μας υγεία. Η εξισορρόπηση της «διαδικτυακής» με τη «πραγματική» ζωή, είναι το «κλειδί» για την αντιμετώπιση του αναδυόμενου και ανησυχητικού φαινομένου.
