Εργασιακό περιβάλλον και η επίδραση στην ανθρώπινη ψυχολογία
Γράφει η Αντιγόνη Κολιού
Το εργασιακό περιβάλλον αποτελεί το σημαντικότερο μέρος της καθημερινότητας του ανθρώπου, τον χώρο συναναστροφής με πολλούς συνεργάτες, εκεί που καθημερινά αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις και βρίσκεται σε μια διαρκή εγρήγορση με στόχο την ικανοποίηση και εκπλήρωση των εργασιακών απαιτήσεων. Τα τελευταία χρόνια, γίνεται ολοένα και συχνότερα λόγος για το ψυχοκοινωνικό περιβάλλον εργασίας, το οποίο ευθύνεται συχνά για την εμφάνιση παθολογίας και διατάραξης της ψυχολογίας.
Οι συνθήκες εργασίας επηρεάζουν σημαντικά την ψυχική και σωματική υγεία, καθώς και την αποδοτικότητα και τη γενικότερη λειτουργία ενός οργανισμού. Παράλληλα, οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις απαιτούν διαρκή παρακολούθηση και ανθρώπινη εγρήγορση, κάτι που εντείνει το ήδη υπάρχον στρεσογόνο περιβάλλον. Από την άλλη, υπάρχουν πολλά φαινόμενα που παρεμποδίζουν την ομαλή συνεργασία των υπαλλήλων, όπως ο εργασιακός εκφοβισμός, που επιδρά καταλυτικά στην ψυχολογία του εκάστοτε θύματος. Ο τρόπος λειτουργίας ενός οργανισμού, οι δομημένες αλλά ανθρώπινες σχέσεις, το πνεύμα συνεργασίας και οι λογικές εργασιακές απαιτήσεις δημιουργούν ένα θετικό κλίμα, κατά το οποίο δύναται να εκπληρωθούν ατομικοί, αλλά και κοινοί επαγγελματικοί στόχοι. Το κατάλληλο περιβάλλον, απαιτεί τη συλλογική προσπάθεια και την έμφαση στον ανθρώπινο παράγοντα, προκειμένου να επιτευχθούν η αποδοτικότητα αλλά και η επαγγελματική αναβάθμιση.
Αρχικά, το κυριότερο πρόβλημα στον σύγχρονο χώρο εργασίας αφορά τα αυξημένα επίπεδα στρες. Ο υπερβολικός φόρτος εργασίας, η έλλειψη οργάνωσης, η ασαφής ιεραρχία αλλά και η τοξικότητα, προκαλούν στρες και ψυχολογική πίεση. Αυτά έχουν ως συνέπεια τη μη λειτουργικότητα των εργαζομένων και την επαγγελματική εξουθένωση. Το αποκαλούμενο «burnout», που αναφέρεται στη σωματική και ψυχική εξάντληση, προκαλείται από χρόνιο άγχος και επιδεινώνεται λόγω έλλειψης υποστηρικτικού περιβάλλοντος και απουσίας νοήματος στον χώρο εργασίας. Η αίσθηση κόπωσης και ευερεθιστότητα κυριαρχούν και οδηγούν τον άνθρωπο σε αδυναμία απόδοσης και ανταπόκρισης στις επαγγελματικές απαιτήσεις. Αυτό έχει ως συνέπεια τη γενικότερη υποβάθμιση της αποδοτικότητας ολόκληρου του οργανισμού.
Επίσης, το φαινόμενο που αποδεικνύει την πιο σκοτεινή όψη του επαγγελματικού περιβάλλοντος αφορά στον εργασιακό εκφοβισμό, το οποίο επιδρά καθοριστικά στην ανθρώπινη ψυχολογία. Συγκεκριμένα, η ηθική παρενόχληση στον χώρο εργασίας, γνωστό ως «mobbing», είναι η συνηθέστερη μορφή βίας, καθώς εκδηλώνεται μέσω λεκτικών εκφράσεων ή υπονομευτικών πράξεων που στόχο έχουν την υποτίμηση της προσωπικότητας, την ψυχική βλάβη ώστε να εξαντλήσει ψυχικά τον εργαζόμενο και εν τέλει να παραιτηθεί. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που βασίζεται στην προσπάθεια επιβολής διακριτικής μεταχείρισης και τρομοκρατίας και της δημιουργίας ενός εχθρικού και ταπεινωτικού εργασιακού περιβάλλοντος. Η παρενόχληση στον επαγγελματικό χώρο, μέσω προσβολών και της άσκησης λεκτικής ή σωματικής βίας, απομονώνει το άτομο – θύμα, το οποίο εξαντλείται λόγω υπερβολικής πίεσης και αισθάνεται ανεπαρκές και ανάξιο να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του. Επιπλέον, η τοξική εταιρική κουλτούρα, η οποία διαμορφώνει ιδιαίτερα ανταγωνιστικούς κανόνες και πρακτικές, οδηγεί σε τοξικές συμπεριφορές που θίγουν και βλάπτουν την ψυχική υγεία των υπαλλήλων. Σε αυτό το περιβάλλον, όπου διαιωνίζονται η δυσπιστία, ο φόβος, η ασέβεια και ο ανταγωνισμός, αυξάνεται το άγχος και η ανασφάλεια ή ενισχύονται οι ψυχικές διαταραχές , τα οποία συχνά σωματοποιούνται με δυσάρεστες συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία.
Από την άλλη, είναι υψίστης σημασίας, στη σύγχρονη περίοδο, το ζήτημα της ευημερίας των εργαζομένων. Το υγιές εργασιακό περιβάλλον, το οποίο προάγει την πνευματική, ψυχική και σωματική υγεία, οδηγεί ταυτόχρονα σε παραγωγικούς και λειτουργικούς εργαζόμενους. Η έμφαση στην ψυχική υγεία, αυξάνει την υποστήριξη και την αφοσίωση στο εργασιακό περιβάλλον. Όταν ο υπάλληλος λειτουργεί με οργάνωση και προγραμματισμό, δίχως ψυχολογική πίεση και μέσα σε πνεύμα συνεργασίας με υγιή ανταγωνισμό, τότε επέρχεται η επιτυχία και η αποτελεσματικότητα τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Η ανάδειξη των δυνατοτήτων και δεξιοτήτων του εκάστοτε υπαλλήλου, η διαρκής επιμόρφωση και η εφαρμογή κανόνων σύμφωνα με τις αρχές νομιμότητας, αλληλεγγύης και ενσυναίσθησης, αποτελούν τους βασικότερους παράγοντες για την επιτυχία και την ευημερία των εργαζομένων. Η εκπαίδευση των στελεχών σε θέματα ψυχολογίας, εργασιακής ψυχολογίας, συναισθηματικής νοημοσύνης και διαχείρισης συγκρούσεων, συμβάλλουν αναμφίβολα στη συνετή και επιτυχημένη διαχείριση των εργασιακών σχέσεων. Ταυτόχρονα, κρίνεται απαραίτητη η εφαρμογή πολιτικών και η λήψη μέτρων για άμεση πρόληψη και αντιμετώπιση του εκφοβισμού και των φαινομένων βίας. Τέλος, εξίσου σημαντικά μέτρα πρόληψης είναι η πρόσβαση σε προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης καθώς και η ενθάρρυνση του διαλόγου και ανοιχτής επικοινωνίας, ώστε να δημιουργείται ένα ασφαλές και υποστηρικτικό εργασιακό πλαίσιο.
Εν κατακλείδι, το εργασιακό περιβάλλον αποτελεί «καθρέπτη» της ψυχικής κατάστασης των εργαζομένων. Ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας μιας επιχείρησης μπορεί να αποτελέσει είτε αιτία ψυχικής εξουθένωσης, είτε πηγή έμπνευσης και ενέργειας για επίτευξη υψηλών στόχων. Η προσέγγιση ενός σύγχρονου περιβάλλοντος με στόχο την παραγωγικότητα, οφείλει να επιδιώκει παράλληλα τη διασφάλιση ποιότητας εργασίας του ανθρώπινου δυναμικού. Για την επίτευξη των στόχων απαιτούνται, η έμφαση στην ψυχοσυναισθηματική υγεία των προσώπων, η ενθάρρυνση της συνεργατικότητας και το υψηλό αίσθημα δικαίου. Το ενδιαφέρον για την πρόληψη και καταστολή των φαινομένων βίας είναι υποχρέωση των εργοδοτών που επιδιώκουν τη διαμόρφωση ενός ποιοτικού και ασφαλούς ανθρώπινου περιβάλλοντος.
Σε ατομικό επίπεδο, ο κάθε εργαζόμενος οφείλει να διασφαλίζει την ψυχική του ισορροπία, να στοχεύει πρώτον, στην εσωτερική ενδυνάμωση και έπειτα στην επαγγελματική επιτυχία, καθώς η ικανοποίηση των επαγγελματικών στόχων προϋποθέτει τη συναισθηματική και ψυχική μας αποκατάσταση. Είναι επιτακτική ανάγκη, η συλλογική προσπάθεια εργαζομένων και οργανισμών να αναγνωρίσουν τη σημασία της ψυχικής υγείας και να επενδύσουν άμεσα στη διαμόρφωση ενός ισχυρού υποστηρικτικού εργασιακού περιβάλλοντος με στόχο την προαγωγή της συνολικής ευημερίας και παραγωγικότητας τους.
