Το σώμα δεν ξεχνά: Όταν το burnout μετατρέπεται σε τραύμα

Αν θέλεις, μπορείς να κλείσεις μια δωρεάν 15λεπτη γνωριμία μαζί μας.

 

Γράφει η Ελίνα Μπανταβάνη

Φαντάσου ότι το σώμα σου είναι σαν ένας κινητήρας που έχει σχεδιαστεί να λειτουργεί, αλλά και να κάνει παύσεις, όπως ένα αυτοκίνητο που κινείται, αλλά σταματάει για να εφοδιαστεί με βενζίνη. Όταν, όμως, η διαδρομή είναι μεγάλη και οι στάσεις ελάχιστες, τότε ο κινητήρας αρχίζει να υπερθερμαίνεται, το αυτοκίνητο να ζορίζεται και τελικά να βγάζει καπνό.

Ακριβώς αυτό μπορεί να συμβεί και στην ψυχή σου: το χρόνιο στρες, η συνεχής πίεση, οι ασφυκτικές καθημερινές υποχρεώσεις, όλα αυτά μπορούν να καταστρέψουν τον «κινητήρα της ζωής σου». Και όταν συμβεί αυτό, δεν μιλάμε πια για απλή κόπωση. Είναι η αρχή ενός κύκλου, που μπορεί να οδηγήσει σε burnout και τελικά σε ψυχολογικό τραύμα. Το στρες, λοιπόν, είναι η αόρατη πίεση που σε φορτώνει, σε απορροφά και σε εξαντλεί τόσο ψυχικά, όσο και σωματικά.

Αυτό το άρθρο μπορεί να αποτελέσει έναν χρήσιμο οδηγό για να καταλάβεις πώς το στρες σε οδηγεί σε εξάντληση, πώς το burnout μπορεί να λειτουργήσει ως τραύμα, και τι μπορείς να κάνεις για να βοηθήσεις τον εαυτό σου.

Το στρες: Από τη σπίθα ως τη φωτιά

Με μια καταιγιστική καθημερινότητα είναι φυσικό να νιώθεις στρες. Το στρες είναι η απόκριση του οργανισμού σου όταν αισθάνεται ένα εσωτερικό ή εξωτερικό ερέθισμα, που απειλεί την ισορροπία του (Chrousos, 2009). Όταν νιώθεις απειλή, ο εγκέφαλος ξεκινά μια αλυσιδωτή αντίδραση, για να σε προστατεύσει, ενώ παράλληλα το σώμα σου μπαίνει σε εγρήγορση σαν να ετοιμάζεται για μάχη ή φυγή (fight or flight) (Pei et al., 2024). Ο εγκέφαλος, μέσω ενός τμήματος που λέγεται υποθάλαμος, δίνει σήματα στην υπόφυση, που με τη σειρά της ενεργοποιεί τα επινεφρίδια – τους μικρούς «σταθμούς παραγωγής ορμονών» (Kageyama et al., 2021). Αυτά αρχίζουν να παράγουν διάφορες ορμόνες, με κύρια την κορτιζόλη, που ανεβάζει την ενέργεια σου, αυξάνει την προσοχή σου και ετοιμάζει το σώμα να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο. Καθώς αυτή η διαδικασία είναι γρήγορη και αυτόματη, σε φυσιολογικές συνθήκες σε βοηθάει πραγματικά να ανταποκριθείς.

Σκέψου ένα ελατήριο που τραβιέται, για να αντέξει την πίεση. Το στρες είναι ακριβώς αυτή η ένταση που ενεργοποιείται κάθε φορά που ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται μια απειλή. Όταν όμως η απειλή δεν υποχωρεί ποτέ, όταν η κάθε σου μέρα είναι ένας αγώνας, τότε το ελατήριο δεν επιστρέφει ποτέ στην αρχική του θέση. Αυτή η διαρκής υπερδιέγερση του συστήματος του στρες διαβρώνει την αντοχή του οργανισμού σου και σε οδηγεί σε σωματική και ψυχική εξάντληση. Έτσι, το σώμα δεν προλαβαίνει να ξεκουραστεί και ο μηχανισμός που κανονικά σε προστατεύει, τελικά σε κουράζει και σε φθείρει (Chrousos, 2009).

Burnout: Η αρχή της σιωπηλής εξάντλησης

Και τι γίνεται όταν αυτό το στρες συνεχίζεται; Έρχεται το burnout.

Το burnout δεν εμφανίζεται ξαφνικά. Είναι το αποτέλεσμα μιας παρατεταμένης εσωτερικής μάχης με το άγχος, τις απαιτήσεις, και την αίσθηση ότι ο εαυτός σου «αδειάζει» μέρα με τη μέρα. Πρόκειται για μια κατάσταση βαθιάς ψυχικής και σωματικής εξάντλησης, που η προσπάθεια δεν συνοδεύεται πια από νόημα, χαρά ή ικανοποίηση. Μοιάζει με το να τρέχεις έναν μαραθώνιο, χωρίς ποτέ να φτάνεις στη γραμμή τερματισμού. Κάθε μέρα προσπαθείς, πιέζεσαι, ανταποκρίνεσαι, μέχρι που ξαφνικά δεν μένει τίποτα άλλο να δώσεις. Σταδιακά, η καθημερινότητα σου αρχίζει να μοιάζει σαν μια συνεχής επιβάρυνση, και οι ρόλοι που κάποτε σου έδιναν αξία και ταυτότητα τώρα γίνονται πηγή πίεσης (Demerouti, 2024).

Το burnout έχει 3 διαστάσεις (Edú-Valsania et al., 2022):

•         Συναισθηματική εξάντληση – το αίσθημα ότι δεν έχω τίποτα άλλο να δώσω.
•         Αποπροσωποποίηση/Κυνισμό από τους ρόλους που είχα, από την εργασία, από την οικογένεια.
•         Αίσθημα μειωμένης αποτελεσματικότητας – το αίσθημα ότι δεν τα καταφέρνω.

Πέρα από το επαγγελματικό burnout

Το burnout σήμερα δεν γεννιέται μόνο πίσω από οθόνες και σε αίθουσες συσκέψεων. Χτίζεται σιωπηλά και μέσα στο σπίτι. Από το ξυπνητήρι, που χτυπά πριν καν ξεκουραστείς, τις σχολικές τσάντες, τα άπειρα μηνύματα, τις δουλειές που ποτέ δεν τελειώνουν, την προσπάθεια να είσαι ταυτόχρονα επαγγελματίας, γονιός, σύντροφος, φροντιστής. Αυτή η «αόρατη εργασία» που στηρίζει μια οικογένεια και μια κοινωνική ζωή μπορεί να εξαντλήσει τον οργανισμό περισσότερο σου από ό,τι μια απαιτητική δουλειά. Δεν είναι απλώς κόπωση, είναι μια μορφή συνεχούς ψυχικής φόρτισης, όπου ο εγκέφαλος δεν προλαβαίνει να «κατεβάσει ταχύτητα».

Η επιστημονική έρευνα για τη γονεϊκή εξουθένωση (parental burnout) το επιβεβαιώνει: η διαρκής υπερφόρτωση στον γονεϊκό ρόλο οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση, αποστασιοποίηση από τα παιδιά και έντονη ψυχική επιβάρυνση (Yang et al., 2025). Και δεν πρόκειται για μεμονωμένα περιστατικά. Πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ έδειξε ότι 65% των εργαζόμενων γονέων αναφέρουν συμπτώματα burnout (Gawlik et al., 2025).

Σε έναν κόσμο που ζητά διαρκώς να είμαστε διαθέσιμοι, αποτελεσματικοί, ευγενικοί, παρόντες και «πάντα δυνατοί», δεν φταις εσύ που νιώθεις συνεχή κούραση. Φταίει που κουβαλάς πολύ περισσότερα από όσα μπορείς.

Φαντάσου λοιπόν, ότι η κοινωνική και γονεϊκή εξουθένωση λειτουργούν ως ενισχυτής. Όταν οι πόροι που διαθέτεις (ψυχικοί, συναισθηματικοί, σωματικοί) είναι περιορισμένοι, ο χρόνος ανάπαυσης ελάχιστος και το δίκτυο υποστήριξης ανεπαρκές και εσύ «δεν επαναφορτίζεσαι» και δεν έχεις χρόνο να επεξεργαστείς τα συναισθήματα σου, τότε δημιουργείται πρόσφορο έδαφος για την εμφάνιση συμπτωμάτων burnout (Bahaman et al., 2025; Kida et al., 2023).

Burnout και τραύμα

Το burnout λειτουργεί ως τραύμα όταν η αίσθηση του «έχω δώσει τα πάντα και δεν έχω τίποτε άλλο» σε οδηγεί σε αποστασιοποίηση, σε καταθλιπτικά συναισθήματα και σε αίσθηση ανεπάρκειας (Riethof & Bob, 2024). Αυτή η κατάσταση μπορεί να διεγείρει παλαιότερες τραυματικές εμπειρίες ή να προκαλέσει και νέες. Όταν ο οργανισμός σου φτάνει στα όρια του ξεκινά ένα μοτίβο, που παραπέμπει σε τραυματική εμπειρία: απώλεια ελέγχου, αποξένωση, σωματική και ψυχική κατάρρευση. Μελέτη σε επαγγελματίες υγείας ανέδειξε ότι τα συμπτώματα του burnout συσχετίζονται στατιστικά με τραυματικά συμπτώματα, όπως αποσύνδεση, διαταραχές ύπνου και συναισθηματική διάσπαση (Riethof & Bob, 2024).

Όταν το στρες που βιώνεις είναι ανεξέλεγκτο, η συνεχής ψυχοσωματική κόπωση γίνεται η αφετηρία του burnout. Και το burnout από μόνο του μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας μηχανισμός που σε τραυματίζει υπονομεύοντας την αυτοεκτίμηση σου, την αίσθηση ασφάλειας σου και την αίσθηση ότι τα καταφέρνεις. Μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε επαγγέλματα υψηλού στρες δείχνουν σαφή σύνδεση ανάμεσα στο burnout και στη διαταραχή μετατραυματικού στρες – PTSD (Ugwu & Idemudia, 2024). Όταν, δηλαδή, ο συνεχής φόρτος και η έκθεση σε τραυματικά ερεθίσματα αφήνει το ψυχόσωμα σου «υπερφορτισμένο».

Γιατί το burnout δεν είναι μόνο ψυχολογικό  

Το burnout, όμως, μπορεί να επηρεάσει και το σώμα σου σε μοριακό επίπεδο: δυσλειτουργίες στο ανοσοποιητικό, καρδιαγγειακά προβλήματα, μόνιμες αλλαγές στη νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου είναι μερικά από τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργηθούν (Bayes et al., 2021). Χωρίς χρόνο ανάπαυλας, οι επανορθωτικοί μηχανισμοί του οργανισμού αδυνατούν να επιτελέσουν τον καίριο ρόλο τους, αυξάνοντας κατά αυτόν τον τρόπο την πιθανότητα για σωματοποίηση.

Στρατηγικές αυτοφροντίδας

Και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε; Για να σπάσεις αυτόν τον κύκλο, χρειάζεσαι στρατηγικές που εστιάζουν στην αυτοφροντίδα. Βρες χρόνο για τον εαυτό σου, κάνε οικονομία δυνάμεων, μην παραμελείς τις ανάγκες σου. Όπως αναφέρουν μελέτες, η διατήρηση ενός σταθερού προγράμματος ύπνου και τα τακτικά γεύματα αποτελούν βασικούς πυλώνες για την αποκατάσταση της ισορροπίας και τη μείωση του στρες (Chrousos, 2009).

Αυτό που δε βλέπεις, η σταδιακή φθορά, η έλλειψη ξεκούρασης, οι πολλαπλοί ρόλοι είναι οι παράγοντες που οδηγούν αργά αλλά σταθερά στο burnout. Η έξοδος από αυτόν τον φαύλο κύκλο απαιτεί, όχι μόνο βραχυπρόθεσμες λύσεις, αλλά στρατηγικές επανεκκίνησης του σώματος και της ψυχής. Μερικές από αυτές είναι οι ακόλουθες:

Βρες χρόνο για ανάπαυση: Η αυτοφροντίδα είναι βιολογική αναγκαιότητα. Βρες μικρά «παράθυρα χρόνου» μέσα στην ημέρα σου, που θα σου επιτρέπουν να ξεκουραστείς και να πάρεις δυνάμεις. Έρευνες που έχουν γίνει σε κοινωνικούς λειτουργούς δείχνουν ότι όσοι εφαρμόζουν τακτικά πρακτικές αυτοφροντίδας παρουσιάζουν λιγότερο burnout (Lombardero-Posada et al., 2022).

Ιεράρχησε τις υποχρεώσεις σου: Με το να δεις τι είναι πιο σημαντικό θα σε βοηθήσει να ξεχωρίσεις τα επείγοντα από τα λιγότερο επιτακτικά, να προγραμματίσεις τις ενέργειες σου και να εστιάσεις σε ό,τι πραγματικά έχει σημασία.

Θέσε υγιή όρια: Η οριοθέτηση θα λειτουργήσει ανακουφιστικά για το μυαλό και το σώμα σου, μειώνοντας το άγχος και την αίσθηση πίεσης. 

Όρισε σταθερές ώρες ύπνου και αφύπνισης αποφεύγοντας μεγάλες αποκλίσεις: Έρευνες επισημαίνουν ότι η διαταραχές στον ύπνο (διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού) είναι συχνά «η πόρτα» για το χρόνιο στρες και την ψυχοσωματική αποδιοργάνωση (Agorastos et al., 2020; Chrousos, 2009).

Διαμόρφωσε πρόγραμμα γευμάτων: Τακτικές ώρες γευμάτων και ισορροπημένα γεύματα θα βοηθήσουν το σώμα σου να κρατά σταθερή την ενέργεια του για να αποφεύγεις τις απότομες πτώσεις που εξαντλούν το σώμα και θολώνουν τη σκέψη (Chrousos, 2009).

Βγες στη φύση: Ηλιακό φως, καθαρός αέρας και ήπια φυσική κίνηση, αποφορτίζουν το μυαλό, συμβάλλουν στη σταθεροποίηση του βιολογικού σου ρολογιού και την αύξηση της ψυχικής ανθεκτικότητας.

Ανακατανομή υποχρεώσεων και διαχείριση ρόλων μέσα στην οικογένεια: Κανείς δεν αντέχει να σηκώνει τα πάντα μόνος. Όταν η ευθύνη μοιράζεται, η πίεση χαλαρώνει, η ενέργεια επανέρχεται και η σκέψη καθαρίζει.Η ανακατανομή των υποχρεώσεων αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα, για να απελευθερωθείς από τον ατελείωτο κύκλο της εξάντλησης.

Αναζήτησε υποστήριξη: Η αναζήτηση υποστήριξης από το φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον είναι ένδειξη δύναμης και κατανόησης των ψυχικών και σωματικών σου ορίων.

Κοινωνικές επαφές: Οι ουσιαστικές κοινωνικές επαφές έχει βρεθεί ότι σχετίζονται αρνητικά με το burnout και θετικά με την ψυχική ανθεκτικότητα (Andrade et al., 2023; Xie et al., 2022).

Αναζήτησε επαγγελματική βοήθεια: Αν τα συμπτώματα της εξουθένωσης επιμένουν επικοινώνησε με έναν ειδικό ψυχικής υγείας για να σε βοηθήσει.

Συμπέρασμα: Πάρε τον έλεγχο του burnout

Το burnout δεν είναι απλή κόπωση. Είναι μια συστηματική φθορά του σώματος και του μυαλού, που αναπτύσσεται όταν οι απαιτήσεις της ζωής υπερβαίνουν συνεχώς τους διαθέσιμους πόρους σου. Το στρες που συσσωρεύεται, η έλλειψη ξεκούρασης και οι πολλαπλοί ρόλοι που αναλαμβάνεις καθημερινά, προκαλούν επιπτώσεις που μετατρέπουν την πίεση σε πραγματική ψυχοσωματική φθορά (Chrousos, 2009; Agorastos et al., 2020).

Αλλά υπάρχει τρόπος να σπάσεις αυτόν τον κύκλο. Το burnout δεν αντιμετωπίζεται με μαγικά κόλπα. Δεν αρκεί να προσπαθείς να “αντέξεις”. Δεν αρκεί να “περάσει” η μέρα. Χρειάζεται επίγνωση, ενεργή στρατηγική και δράση. Αν παρατηρήσεις ότι χάνεις την ενέργειά σου, απομακρύνεσαι από αυτά που αγαπάς ή νιώθεις ότι δεν τα καταφέρνεις, είναι το σήμα να δράσεις. Μικρές, αλλά συστηματικές κινήσεις, όπως το να βρεις χρόνο για ξεκούραση, να οργανώσεις τις υποχρεώσεις σου, να ορίσεις τα όρια σου, να σταθεροποιήσεις τον ύπνο και τα γεύματα σου, να ανακατανείμεις ρόλους και να ενισχύσεις τις κοινωνικές επαφές σου, αναδομούν τον ψυχισμό και το σώμα σου, μειώνουν τη φθορά και ενισχύουν την ανθεκτικότητα (Lombardero-Posada et al., 2022; Andrade et al., 2023).

Κάθε μικρή αλλαγή που εφαρμόζεις καθημερινά είναι μια επένδυση στην ψυχική και σωματική σου υγεία και την ικανότητά σου να ζεις με νόημα. Μην περιμένεις να “περάσει μόνο του”. Πάρε τον έλεγχο, αναγνωρίστε τα όριά σου και ξεκίνα να επανεκκινείς τον εαυτό σου.

Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: Πάρε τον έλεγχο και σπάσε τον κύκλο. Μπορείς! Και να θυμάσαι. Η αυτοφροντίδα δεν είναι πολυτέλεια – είναι επιτακτική ανάγκη!

 

Βιβλιογραφία

Agorastos, A., Nicolaides, N. C., Bozikas, V. P., Chrousos, G. P., & Pervanidou, P. (2020). Multilevel interactions of stress and circadian system: Implications for traumatic stress. Frontiers in Psychiatry, 10. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.01003

Andrade, D., Ribeiro, I. J., Prémusz, V., & Maté, O. (2023). Academic burnout, family functionality, perceived social support and coping among graduate students during the COVID-19 pandemic. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(6), 4832. https://doi.org/10.3390/ijerph20064832

Bahaman, N. F., Syamsi, N. S., & Moulton, N. H. (2025). The factors of burnout among working women. International Journal of Research and Innovation in Social Science, IX(IV), 76–87. https://doi.org/10.47772/ijriss.2025.90400006

Bayes, A., Tavella, G., & Parker, G. (2021). The Biology of Burnout: Causes and consequences. The World Journal of Biological Psychiatry, 22(9), 686–698. https://doi.org/10.1080/15622975.2021.1907713

Chrousos, G. P. (2009). Stress and disorders of the stress system. Nature Reviews Endocrinology, 5(7), 374–381. https://doi.org/10.1038/nrendo.2009.106

Demerouti, E. (2024). Burnout: A comprehensive review. Zeitschrift Für Arbeitswissenschaft, 78(4), 492–504. https://doi.org/10.1007/s41449-024-00452-3

Edú-Valsania, S., Laguía, A., & Moriano, J. A. (2022). Burnout: A review of theory and measurement. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(3), 1780. https://doi.org/10.3390/ijerph19031780

Gawlik, K. S., Melnyk, B. M., & Tan, A. (2025). Burnout and Mental Health in working parents: Risk factors and practice implications. Journal of Pediatric Health Care, 39(1), 41–50. https://doi.org/10.1016/j.pedhc.2024.07.014

Kageyama, K., Iwasaki, Y., & Daimon, M. (2021). Hypothalamic regulation of corticotropin-releasing factor under stress and stress resilience. International Journal of Molecular Sciences, 22(22), 12242. https://doi.org/10.3390/ijms222212242

KIDA, R., FUJINAMI, K., YUMOTO, Y., TOGARI, T., & OGATA, Y. (2023). The association between Burnout and multiple roles at work and in the family          among female Japanese nurses: A cross-sectional study. Industrial Health, 61(3), 195–202. https://doi.org/10.2486/indhealth.2021-0280

Lombardero-Posada, X. M., Méndez-Fernández, A. B., Aguiar-Fernández, F. X., Murcia-Álvarez, E., & González-Fernández, A. (2022). Social Workers’ self-care practices: Buffering the influence of work–family interferences on Burnout and engagement. Health & Social Work, 47(3), 195–204. https://doi.org/10.1093/hsw/hlac010

Pei, D., Tirumala, S., Tun, K. T., Ajendla, A., & Vinjamuri, R. (2024). Identifying neurophysiological correlates of stress. Frontiers in Medical Engineering, 2. https://doi.org/10.3389/fmede.2024.1434753

Riethof, N., & Bob, P. (2024). Traumatic stress symptoms, mental splitting and burnout in Health Care Professionals: A cross-sectional study. Frontiers in Psychiatry, 15. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1332900

Ugwu, L. E., & Idemudia, E. S. (2024). Burnout and post-traumatic stress disorders in police officers: Systematic Review and meta-analysis. Journal of Police and Criminal Psychology, 40(3), 645–658. https://doi.org/10.1007/s11896-024-09713-7

Xie, X., Zhou, Y., Fang, J., & Ying, G. (2022). Social support, mindfulness, and job burnout of social workers in China. Frontiers in Psychology, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.775679

Yang, B., Zhou, Z., Qu, Y., & Chen, B. (2025). Is there a vicious cycle between parental burnout and parent–adolescent conflict? A three‐wave within‐family analytic approach. Family Process, 64(1). https://doi.org/10.1111/famp.70015

 

Αν θέλεις, μπορείς να κλείσεις μια δωρεάν 15λεπτη γνωριμία μαζί μας.