Μια Σανίδα Σωτηρίας: Ο Δεσμός Παιδιού και Ζώου σε Κακοποιητικά Σπίτια

Ιεροδιακόνου-Τσιμπίδη Φλωρεντία
(BSc Φιλοσοφίας, Παιδαγωικών και Ψυχολογίας, BSc Ψυχολογίας, MSc Δικαστικής Ψυχολογίας)

    Σε πολλά κακοποιητικά σπίτια, τα ζώα συντροφιάς συχνά γίνονται οι πρώτοι στόχοι βίας. Τα κατοικίδια μπορεί να κακοποιούνται απευθείας ή να υποβάλλονται σε σωματικό ή ψυχολογικό στρες, είτε λόγω των πράξεων των ενηλίκων είτε επειδή τα παιδιά μιμούνται βίαια πρότυπα συμπεριφοράς (Δαρβινιάκη, 2024· Spencer et al., 2025). Οι συνέπειες είναι διπλές: οι ίδιες οι σχέσεις του παιδιού με τα ζώα και η ικανότητά του να αναπτύξει εμπιστοσύνη πλήττονται. Μελέτες δείχνουν ότι η βία κατά των ζώων είναι συχνά ένδειξη ευρύτερης οικογενειακής βίας, ενώ η έκθεση των παιδιών σε τέτοια φαινόμενα αυξάνει την ψυχική δυσφορία και τον κίνδυνο ανάπτυξης αφενός τραυματικών συμπεριφορών και αφετέρου παραβατικών συμπεριφορών και πρακτικών (Spencer et al., 2025).

    Ωστόσο, μέσα σε αυτό το πλαίσιο βίας, υπάρχει και μια αντίθετη, απρόσμενα ισχυρή δυναμική: ο δεσμός του παιδιού με ένα ζώο συντροφιάς μπορεί να αποτελέσει πραγματική “σανίδα σωτηρίας”, μια σταθερά στο χάος, μια πηγή ασφάλειας και συναισθηματικής σταθερότητας. Πολλοί από εμάς ίσως να μην μπορούμε να φανταστούμε την ζωή μας χωρίς να συμπορευόμαστε με κάποιον τετράποδο φίλο ή ίσως να ξέρουμε ότι η ζωή μας θα ήταν πολύ διαφορετική αν είχαμε στερηθεί αυτήν την τόσο βαθιά και ουσιαστική αλληλεπίδραση.

    Μέσα στο ίδιο περιβάλλον όπου το ζώο ή το παιδί απειλείται, μπορεί ταυτόχρονα να γίνει η μόνη ασφαλής σχέση για το παιδί ή τον ενήλικα που βιώνει τη βία. Εκεί όπου οι άνθρωποι πληγώνουν, το ζώο γίνεται μια ανθεκτική σταθερά. Ένας δεσμός χωρίς απειλή, χωρίς απροσδόκητες εκρήξεις, χωρίς όρους και μέσα σε αυτή την αντίφαση – της απειλής και της σωτηρίας – αναπτύσσεται ένας από τους πιο βαθιούς συναισθηματικούς δεσμούς που μπορεί να βιώσει ένα παιδί στο χάος ενός κακοποιητικού σπιτιού. Μέσα στην αστάθεια και τη σιωπηλή ένταση ενός κακοποιητικού σπιτιού, ο δεσμός με το ζώο συντροφιάς συχνά μετατρέπεται σε μια από τις ελάχιστες σταθερές που απομένουν (Callaghan & Fellin, 2023). Εκεί όπου οι ανθρώπινες σχέσεις γίνονται απρόβλεπτες, φορτισμένες ή επικίνδυνες, η παρουσία του ζώου λειτουργεί σαν μια μη λεκτική υπόσχεση: “Είμαι εδώ. Μαζί σου και όπως και να είσαι σε Αγαπώ”.

    Σε ένα κακοποιητικό σπίτι, το παιδί δεν τραυματίζεται μόνο από τις πράξεις βίας, αλλά από την κατάρρευση της ίδιας της σχέσης που θα έπρεπε να το προστατεύει. Αυτό ονομάζεται “τραύμα δεσμού”: η πηγή ασφάλειας γίνεται η πηγή απειλής. Αυτή η αντιστροφή δημιουργεί ένα βαθύ ρήγμα στο αναπτυσσόμενο ψυχισμό. Σε αυτό το πλαίσιο, ο δεσμός με το ζώο δεν λειτουργεί απλώς ως παρηγοριά, αλλά ως εναλλακτικός δρόμος ανάπτυξης του εσωτερικού μοντέλου σχέσεων. Πιο συγκεκριμένα, σε ένα κακοποιητικό σπίτι, το παιδί βιώνει μια ριζική αντιστροφή του κόσμου του. Εκείνοι που θα έπρεπε να το προστατεύουν, το τραυματίζουν. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο οι στιγμές της βίας αλλά η διαβρωτική εμπειρία ενός τραύματος δεσμού, όπου η αγάπη και ο φόβος συγχωνεύονται. Αυτό το είδος τραυματικής εμπλοκής διαμορφώνει τον ψυχισμό στην πιο ευάλωτη φάση της ανάπτυξης, επηρεάζοντας τη δυνατότητα εμπιστοσύνης και σταθερότητας στις σχέσεις του (Callaghan & Fellin, 2023· Hawkins, 2019).

    Η βία στο σπίτι επηρεάζει όχι μόνο την ψυχή του παιδιού αλλά και την αντίληψή του για σχέσεις και ασφάλεια. Έρευνες δείχνουν ότι ο δεσμός με ένα ζώο συντροφιάς μπορεί να λειτουργήσει ως κρίσιμη πηγή συναισθηματικής σταθερότητας και ανθεκτικότητας (National Resource Center on Domestic Violence, 2014· Oosthuizen et al., 2023).
Μέσα σε αυτό το τοπίο, ο δεσμός με ένα ζώο συντροφιάς δεν αποτελεί απλώς μια γλυκιά συναισθηματική ανακούφιση. Λειτουργεί ως βαθιά ψυχοβιολογική εμπειρία, η οποία μπορεί να γίνει ασπίδα, γέφυρα και υπόσχεση προς έναν κόσμο διαφορετικό από αυτόν που το παιδί βιώνει (Hawkins et al., 2019).

    Τα ζώα δεν χρησιμοποιούν λέξεις, γι’ αυτό και ο δεσμός μαζί τους δεν θρυμματίζεται από φωνές, απειλές ή μεταβλητές διαθέσεις. Χτίζεται από την αφή, τη ζεστασιά, τον ρυθμό της αναπνοής, τη σταθερότητα της παρουσίας. Υπάρχει κάτι πρωταρχικό, σχεδόν προ-γλωσσικό σε αυτό: ένα είδος βαθιού δεσίματος που παραμένει άθικτο όταν κάθε άλλο σημείο επαφής με τον έξω κόσμο έχει γίνει αβέβαιο.

    Σε ένα περιβάλλον βίας, η ανιδιοτελής αγάπη του ζώου αποκτά βαρύτητα που ξεπερνά τη συντροφικότητα. Γίνεται ένα μέσο για να θυμηθεί το άτομο ότι είναι ακόμη ικανό να δίνει και να δέχεται τρυφερότητα χωρίς φόβο. Ότι υπάρχει μια σχέση όπου δεν χρειάζεται να προσέχει κάθε λέξη, κάθε βλέμμα, κάθε αναπνοή. Το ζώο δεν απαιτεί, δεν κρίνει, δεν εγκαταλείπει. Απλώς βρίσκεται εκεί και αυτή η παρουσία αποκτά θεραπευτική δύναμη.

    Η αφή λειτουργεί σαν γείωση: το χάιδεμα στη ράχη του ζώου, η αίσθηση της γούνας, η επαφή με το σώμα του, μπορούν να ρυθμίσουν ένα νευρικό σύστημα που ζει σε διαρκή υπερδιέγερση. Το σώμα μαλακώνει λίγο, ο καρδιακός ρυθμός σταθεροποιείται, η αναπνοή βαθαίνει. Το άτομο θυμάται για μια στιγμή πώς είναι να νιώθει ασφαλές. Tο ζώο δεν είναι απλώς συντροφιά. Είναι μια βεβαίωση ύπαρξης σε ένα περιβάλλον που συχνά προσπαθεί να την εξαφανίσει. Είναι ο δεσμός που κρατάει ζωντανή την αίσθηση ότι “αξίζω αγάπη” ακόμα κι όταν όλα γύρω προσπαθούν να πουν το αντίθετο (Callaghan & Fellin, 2023· Hawkins, 2019).

Τραύμα δεσμού: Όταν η αγάπη γίνεται επικίνδυνη

    Το παιδί που μεγαλώνει σε συνθήκες βίας ζει σε συνεχή εγρήγορση, μαθαίνοντας να προσαρμόζει την ύπαρξή του στις διαθέσεις των ενηλίκων. Η εμπιστοσύνη στη σχέση διαβρώνεται, ενώ το σώμα και η ψυχή του υιοθετούν τρόπους ύπαρξης που αποσκοπούν μόνο στην επιβίωση. Η αγάπη, αντί να προσφέρει ασφάλεια, μετατρέπεται σε πηγή φόβου και σύγχυσης, και το νευρικό σύστημα παραμένει εγκλωβισμένο σε χρόνια υπερδιέγερση. Το παιδί που μεγαλώνει σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον βιώνει μια αντιστροφή της ασφάλειας: εκείνοι που θα έπρεπε να προστατεύουν, γίνονται πηγή φόβου. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο οι στιγμές της βίας, αλλά η βαθιά εμπειρία ενός τραύματος δεσμού, όπου η αγάπη συγχωνεύεται με τον τρόμο. Σε αυτό το πλαίσιο, το νευρικό σύστημα του παιδιού παραμένει σε διαρκή εγρήγορση, μαθαίνοντας να επιβιώνει αντί να αναπτύσσεται. Η εμπιστοσύνη πλήττεται, ενώ η αίσθηση ασφάλειας και αυτοαξίας καταρρέει. Αυτό το είδος τραυματικής εμπλοκής διαμορφώνει τον ψυχισμό στην πιο ευάλωτη του φάση.
    Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, το ζώο αναλαμβάνει έναν κρίσιμο ρόλο: γίνεται η πρώτη ασφαλής σχέση, ένας διορθωτικός δεσμός που επιτρέπει στο παιδί να βιώσει μια μορφή επικοινωνίας χωρίς φόβο, χωρίς ντροπή και χωρίς τιμωρία. Η παρουσία του ζώου προσφέρει προβλεψιμότητα και σταθερότητα σε έναν κόσμο όπου όλα τα άλλα είναι απρόβλεπτα. Το ζώο δεν απαιτεί σωστή συμπεριφορά, δεν αλλάζει διάθεση απρόβλεπτα, δεν τιμωρεί. Η σταθερή του παρουσία παρέχει στο παιδί την πρώτη εμπειρία προβλεψιμότητας και ασφάλειας. Η ανιδιοτελής αγάπη του ζώου, η σωματική επαφή, η απλή παρουσία του προσφέρουν στο παιδί την αίσθηση ότι υπάρχει ένας κόσμος όπου η τρυφερότητα και η φροντίδα δεν πονάνε, όπου αξίζει να αγαπά και να αγαπηθεί (Callaghan & Fellin, 2023· Hawkins, 2019).

Εσωτερικά μοντέλα σχέσεων και το ζώο ως “καλό αντικείμενο”

    Η σχέση με το ζώο εισάγει στο παιδί ένα διαφορετικό εσωτερικό μοντέλο σχέσεων. Αντί να βιώνει την αγάπη ως επικίνδυνη ή ασταθή, μαθαίνει ότι μπορεί να είναι σημαντικό για κάποιον άλλο, ότι η φροντίδα υπάρχει και ότι η τρυφερότητα δεν συνεπάγεται πόνο. Αυτός ο πρώιμος δεσμός λειτουργεί ως “καλό αντικείμενο” στον ψυχισμό του παιδιού, ένας πυρήνας ασφάλειας και εμπιστοσύνης που το βοηθά να αναπτύξει μελλοντική ανθεκτικότητα, ενώ η μη λεκτική επικοινωνία με το ζώο μαθαίνει στο παιδί πως να εκτιμά πιο ουσιαστικές μορφές διάδρασης (Callaghan & Fellin, 2023· Hawkins, 2019).

Νευροβιολογία της ασφάλειας

    Το σώμα του παιδιού που ζει σε κακοποιητικό περιβάλλον είναι σε μόνιμη υπερδιέγερση. Η επαφή με το ζώο, το χάιδεμα της γούνας, η ζεστασιά του σώματος και η ήρεμη παρουσία του λειτουργούν ως φυσικοί ρυθμιστές. Η οκυτοκίνη αυξάνεται, η κορτιζόλη μειώνεται, ο καρδιακός ρυθμός επιβραδύνεται και το παιδί βιώνει στιγμές συναισθηματικής επαναρρύθμισης. Αυτές οι εμπειρίες δημιουργούν θεμέλια ψυχικής σταθερότητας που δεν μπορούν να προσφερθούν από το βίαιο περιβάλλον.

Από τη Σταθερά της Παιδικής Ηλικίας στην Ανθεκτικότητα

    Η σχέση με το ζώο συντροφιάς δεν είναι απλώς παρηγοριά. Είναι η βάση πάνω στην οποία μπορεί να αναπτυχθεί μελλοντική ανθεκτικότητα. Η εμπειρία μιας καλής, προβλέψιμης σχέσης αποθηκεύεται στον ψυχισμό του παιδιού ως “πρότυπο ασφάλειας”. Αργότερα, το παιδί, ως ενήλικας, μπορεί να θυμηθεί αυτή την εμπειρία όταν δημιουργεί σχέσεις με ανθρώπους. Η γνώση ότι η τρυφερότητα υπάρχει κάπου στον κόσμο επιτρέπει στο άτομο να αναγνωρίσει τη διαφορά μεταξύ ασφάλειας και βίας, να αναζητήσει θεραπευτικές σχέσεις και να κινητοποιηθεί για προστασία, επιβίωση και αυτοφροντίδα (Hawkins, 2019· Oosthuizen, et al. 2023).
Το ζώο γίνεται έτσι ο πρώτος δάσκαλος αγάπης και συντροφικότητας, η μικρή φωλιά ασφάλειας μέσα σε ένα περιβάλλον που αλλιώς αποστερεί το παιδί από τη δυνατότητα να πιστέψει ότι αξίζει φροντίδα. Μέσα από αυτόν τον δεσμό, η τρυφερότητα, η σταθερή παρουσία και η ανιδιοτελής αγάπη μετατρέπονται σε εργαλεία επούλωσης και ψυχικής ανθεκτικότητας που διαρκούν μια ζωή (Oosthuizen, et al. 2023).

Μικρές φλόγες ασφάλειας μέσα στο σκοτάδι

    Η παρουσία ενός ζώου σε ένα κακοποιητικό σπίτι μπορεί να μοιάζει με μικρή, εύθραυστη φλόγα μέσα στο σκοτάδι καιι όμως, για το παιδί που μεγαλώνει με φόβο, αυτή η φλόγα γίνεται πηγή ζωής. Μέσα από τη σταθερή συντροφιά, τη ζεστασιά της παρουσίας και την ανιδιοτελή αγάπη, το παιδί ανακαλύπτει ότι η τρυφερότητα δεν είναι απειλή, ότι αξίζει φροντίδα και ότι η ασφάλεια μπορεί να υπάρξει.
    Αυτός ο δεσμός προσφέρει κάτι που κανένα βιβλίο ή λόγια δεν μπορούν: μια ζωντανή, αισθητή εμπειρία εμπιστοσύνης και αγάπης. Είναι η πρώτη γέφυρα που οδηγεί από το τραύμα προς την ανθεκτικότητα, η μικρή νησίδα που δίνει δύναμη να συνεχίσει κανείς, να ονειρευτεί, να θεραπευτεί και να χτίσει σχέσεις που βασίζονται στην ασφάλεια και τη ζεστασιά.
    Το μήνυμα είναι ξεκάθαρο: ακόμη και μέσα σε περιβάλλοντα βίας, υπάρχουν μονοπάτια φωτός και μερικές φορές, αυτά τα μονοπάτια παίρνουν τη μορφή ενός πιστού ζώου, που δεν απαιτεί, δεν κρίνει, απλώς είναι εκεί και μέσα από αυτή την παρουσία, δίνει στο παιδί και στον ενήλικα που θα γίνει, την πρώτη αίσθηση ότι η αγάπη είναι δυνατή, ότι η φροντίδα δεν χρειάζεται βαρύγδουπες δηλώσεις και έντονες σκηνές, ότι η τρυφερότητα υπάρχει και ότι αξίζει να επιβιώσει.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

    Callaghan, J.E.M & Fellin, L.C. (2023). Part of the Family: Children’s Experiences with Their Companion Animals in the Context of Domestic Violence and Abuse. Journal of Family Violence 40(5):863-877. Doi:10.1007/s10896-023-00659-8.

     Hawkins, R. et al. (2019). Exposure to intimate partner violence and internalizing symptoms: The moderating effects of positive relationships with pets and animal cruelty exposure. Child Abuse & Neglect, Volume 98. Doi: 10.1016/j.chiabu.2019.104166.

    National Resource Center on Domestic Violence. (2014). Why Pets Mean So Much: The Human-Animal Bond in the Context of Intimate Partner Violence. 

    Oosthuizen, Κ. et al. (2023). The Role of Human–Animal Bonds for People Experiencing Crisis Situations. Animals 2023, 13(5), 941. Doi: 10.3390/ani13050941.

    Spencer, C. et al., (2025). An exploration of the relationship between cat, dog, and small pet abuse and child abuse. Child Abuse Neglect, 2025 Nov, 169, Part 1. Doi: 10.1016/j.chiabu.2025.107747.

    Δαρβινιάκη, Α. (2024). Η κακοποίηση των ζώων ως ενδείκτης διαπροσωπικής βίας. Crime Times, Τεύχος 22, Μάρτιος 2024.