Η διαδικτυακή επανάσταση των «emojis» … και οι έφηβοι
Γράφει η Αντιγόνη Κολιού
Το διαδίκτυο αποτελεί τη νέα πραγματικότητα των παιδιών και των εφήβων, τον μοναδικό «μικρόκοσμό» τους, μια νέα συνήθεια που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καθημερινή τους ψυχαγωγία, επικοινωνία και δραστηριοποίησή τους. Για την πλειοψηφία των εφήβων, αποτελεί το μέσο εκτόνωσης του άγχους και της ψυχικής πίεσης που βιώνουν από το σχολείο και από το οικογενειακό περιβάλλον, και συγχρόνως το «πεδίο» ανεξαρτητοποίησης και εξωτερίκευσης συναισθημάτων. Ο κυβερνοχώρος, προσφέρει πολλές δυνατότητες ενημέρωσης και εκπαίδευσης με ταχύτητα και αμεσότητα, όμως ταυτόχρονα αποτελεί το «σκοτεινό» δωμάτιο, όπου ελλοχεύουν κίνδυνοι εξαπάτησης και ώθησης των παιδιών σε εγκληματικές πράξεις, εν αγνοία των γονέων και των εκάστοτε υπευθύνων για την εποπτεία τους. Η αλόγιστη χρήση του διαδικτύου, έχει προκαλέσει εθιστικές συμπεριφορές, έχει οδηγήσει ουκ ολίγες φορές, σε επικίνδυνες, «αυτοτραυματικές» δραστηριότητες για τους εφήβους, οι οποίοι έχουν αποδεχτεί προκλήσεις και διαδικτυακά καλέσματα με κίνδυνο της ζωής τους.
Η εφηβεία αποτελεί μία κρίσιμη περίοδο, όπου τα παιδιά διακατέχονται από έντονη τάση ανεξαρτητοποίησης, διερεύνησης του εσωτερικού τους «κόσμου» και πολλές συναισθηματικές εξάρσεις, γεγονός που τους καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους σε διαδικτυακές προκλήσεις. Οι κώδικες που αναπτύσσουν στη διαδικτυακή τους επικοινωνία, αποτελούν για αυτούς ένα μοναδικό τρόπο επικοινωνίας μεταξύ μιας ομάδας, όπου αισθάνονται οικειότητα και αποδοχή. Παράλληλα, τα κάποτε «αθώα» διαδικτυακά εικονίδια, πλέον χρησιμοποιούνται ως σύμβολα με προκλητικό και προσβλητικό περιεχόμενο, τα οποία υιοθετούνται και διαιωνίζονται με ιδιαίτερα επικίνδυνες ατομικές και κοινωνικές συνέπειες.
Η εφηβεία αποτελεί τη μετάβαση από την παιδική ηλικία, στην πιο ώριμη περίοδο, όπου χαρακτηρίζεται από βιολογικές αλλά και ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές. Αποτελεί μια περίοδο ανισορροπίας συναισθημάτων, ανάγκη ανεξαρτητοποίησης και άγνοια κινδύνου. Στη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής, αναπτύσσονται τα συναισθηματικά πρότυπα που καθορίζουν τις μελλοντικές διαπροσωπικές τους σχέσεις. Μια διαδικασία, η οποία απαιτεί την οικογενειακή υποστήριξη και συμβολή για όσο το δυνατόν ομαλότερη μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Κάποια εξίσου αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η τάση για απομόνωση, η ευθιξία, η υπερευαισθησία, η ισχυρογνωμοσύνη αλλά και ο ρομαντισμός. Στον διαδικτυακό κόσμο μπορούν να έχουν το αντίκρισμα που αναζητούν, για την «κάλυψη» του συναισθηματικού κενού, αλλά και ικανοποίηση αυτών των συναισθημάτων. Είναι ιδιαίτερα σημαντική η ανάγκη του εφήβου για αποδοχή και συναισθηματική επικοινωνία, την οποία πλέον επιζητεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ευκολία, η αμεσότητα και η προσβασιμότητα του διαδικτύου εντείνει το ενδιαφέρον των νέων που έχουν έμφυτη ανάγκη κοινωνικοποίησης και διαφυγής από την αχνώδη καθημερινότητα.
Το οικογενειακό περιβάλλον διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την εξέλιξη του εφήβου. Συχνά οι έφηβοι αισθάνονται πως καταπιέζονται από τους γονείς, πως εκείνοι αδυνατούν να τους καταλάβουν και αναζητούν το δικό τους «χώρο», πίσω από τη πόρτα του «σκοτεινού» τους δωματίου, ώστε να αισθάνονται αυτόνομοι και ελεύθεροι. Στον διαδικτυακό χώρο, αισθάνονται πως μπορούν ελεύθερα να επικοινωνούν και να δραστηριοποιούνται χωρίς κανέναν έλεγχο, εκφράζοντας συναισθήματά τους δίχως διλήμματα και περιορισμούς. Αυτά τα χαρακτηριστικά, που καθιστούν επιρρεπείς τους εφήβους στο διαδίκτυο, μπορούν να προκαλέσουν ρήξη στους οικογενειακούς δεσμούς, διακινδύνευση της σχολικής επίδοσης, υποβάθμιση της ανθρώπινης επικοινωνίας και των υγιών σχέσεων, καθώς οι ίδιοι έχουν εθιστεί σε ένα εικονικό περιβάλλον σχέσεων και συνδιαλλαγών, με αρνητικές συνέπειες για την ψυχοκοινωνική τους εξέλιξη. Η διαταραγμένη ψυχοσύνθεση του εφήβου, μπορεί να ωθήσει στην προσκόλληση σε επικίνδυνες διαδικτυακές συνήθειες, διαταραχή ή επιδείνωση της ψυχολογικής και σωματικής υγείας και φυσικά σε επιθετικές συμπεριφορές ή και σε καταθλιπτικά συμπτώματα.
Μία πρόσφατη ταινία του Netflix, το «Adolescence», ήρθε για να «ταράξει τα νερά» και να επιφέρει κοινωνική ανησυχία για τη διαδικτυακή δραστηριότητα των παιδιών. Η γενικότερη σύγχυση, απορρέει από την αποκάλυψη των κωδίκων και συμβόλων επικοινωνίας των νέων στον κυβερνοχώρο, πίσω από τα οποία κρύβονται στοιχεία εκφοβισμού, πρόκλησης αλλά και τοξικής πατριαρχίας. Τα φαινομενικά αθώα σύμβολα emojis, με τα έντονα φωτεινά χρώματα, έχουν αποκτήσει νέα νοηματοδότηση, διαδίδοντας ερωτικά μηνύματα βίας, έκφραση μισογυνισμού αλλά και σύμβολα ναρκωτικών ουσιών. Ειδικότερα το σύμβολο του «δυναμίτη» αφορά κοινότητα μισογυνιστών, η οποία και στοχεύει στην υποβάθμιση της αξίας του γυναικείου φύλου ενώ το εικονίδιο της «σταγόνας αίματος», παραπέμπει σε αυτοτραυματισμό. Τα emojis της «χιονονιφάδας» και του «χαπιού» χρησιμοποιούνται για τις ναρκωτικές ουσίες, ενώ το «άλογο» δηλώνει την κεταμίνη. Επιπλέον, η «καραμέλα» συμβολίζει τις μεθαμφεταμίνες, ενώ η «πρίζα» παραπέμπει στον προμηθευτή ναρκωτικών ουσιών. Τα εικονίδια της «κόκκινης καρδιάς» δηλώνουν την αγάπη, ενώ η «ροζ καρδιά» το ενδιαφέρον χωρίς ερωτικό περιεχόμενο. Έπειτα από την προβολή της ταινίας, έχει εύλογα ενταθεί τον διαφέρον και η προσοχή όλων για την διαδικτυακή επικοινωνία των παιδιών, καθώς αποδεικνύεται πως η επίδραση των συμβόλων επικοινωνίας στα μέσα δικτύωσης, είναι καταλυτική για τη ψυχολογική και συναισθηματική υγεία των εφήβων.
Συμπερασματικά, είναι αναμφισβήτητη η επιρροή του διαδικτύου στην εξέλιξη των εφήβων. Τα μέτρα κοινωνικής δικτύωσης υπέχουν αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητας των εφήβων. Οι διαδικτυακές συνομιλίες αποτελούν το πεδίο στο οποίο παρατηρείται μια νέα παγκόσμια κωδικοποιημένη γλώσσα, με σύμβολα που καθημερινά εξελίσσονται και μεταλλάσσονται, διαδίδοντας μηνύματα που μόνο οι συνομήλικοι αναγνωρίζουν. Τα σύμβολα ψηφιακής επικοινωνίας διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδεολογίας και αντιμετώπισης του αντίθετου φύλου καθώς και σε εδραίωση πατριαρχικών και μισογυνιστικών προτύπων. Η οικογένεια οφείλει να επιδιώκει τον διάλογο μέσα από αισθήματα σεβασμού και εμπιστοσύνη και με διαρκή προσεκτική επιτήρηση του εφήβου για την πρόληψη και την προστασία του. Η διαρκής ενημέρωση των γονέων για διαδικτυακούς κινδύνους, αλλά και τη διαδικτυακή κουλτούρα των νέων θα συμβάλλει στην κατάλληλη υποστήριξη των παιδιών και στη διαμόρφωση κλίματος οικειότητας και αλληλοσεβασμού. Είναι απαραίτητη η συμβουλευτική από ειδικούς ψυχικής υγείας οι οποίοι εξειδικεύονται στο διαδικτυακό και στο ηλεκτρονικό τραύμα, για την πιο υπεύθυνη και αποτελεσματική διαχείριση γονέων και εφήβων. Η ασφάλεια των παιδιών αποτελεί ευθύνη μείζονος σπουδαιότητας και υψίστης προτεραιότητας και για αυτό απαιτούνται και τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης για τη διασφάλιση της σωματικής και ψυχικής τους υγείας.
