Χριστούγεννα και Μοναξιά: Γιατί άλλο το να είσαι μόνος κι άλλο το να νιώθεις μόνος
Τα Χριστούγεννα συχνά παρουσιάζονται ως μια περίοδος υπερβολικής κοινωνικότητας, με αλλεπάλληλα γιορτινά τραπέζια και οικογενειακή ζεστασιά. Τα μέσα ενημέρωσης, οι διαφημίσεις και οι κοινωνικές νόρμες ενισχύουν την εικόνα μιας «ιδανικής» γιορτινής πραγματικότητας, όπου όλοι μοιράζονται στιγμές χαράς και συναισθηματικής πληρότητας. Η ιδέα αυτή, όσο γοητευτική κι αν φαίνεται, συχνά απέχει σημαντικά από τις εμπειρίες πολλών ανθρώπων.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι έννοιες της μοναχικότητας και της μοναξιάς συχνά συγχέονται, ενώ στην πραγματικότητα αποτελούν δύο εντελώς διαφορετικά ψυχολογικά βιώματα με διακριτές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
Η μοναχικότητα αποτελεί μια εσωτερική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την επιθυμία του ατόμου να βρίσκεται μόνο του. Δεν είναι σύμπτωμα, δεν αποτελεί ένδειξη δυσκολίας και δεν συνδέεται απαραίτητα με αρνητικά συναισθήματα. Η βιβλιογραφία έχει δείξει ότι η μοναχικότητα, όταν προκύπτει από συνειδητή επιλογή, μπορεί να συμβάλλει στην αυτορρύθμιση, στη δημιουργικότητα και στην ψυχική ανάκαμψη (Long & Averill, 2003).
Μέσα στην περίοδο των γιορτών, η μοναχικότητα μπορεί να λειτουργήσει προστατευτικά, επιτρέποντας στο άτομο να αποφύγει απαιτητικά ή αγχογόνα περιβάλλοντα και να αφιερώσει χρόνο στις προσωπικές του ανάγκες. Σε αντίθεση με τις κοινωνικές προσδοκίες που θέλουν τα Χριστούγεννα συνεχώς θορυβώδη και συλλογικά, η μοναχικότητα προσφέρει χώρο για ενδοσκόπηση, ηρεμία και μια πιο αυθεντική, λιγότερο εμπορευματοποιημένη σχέση με την περίοδο αυτή.
Αντίθετα, η μοναξιά αφορά το υποκειμενικό βίωμα της έλλειψης συναισθηματικής σύνδεσης. Δεν έχει να κάνει με τον αριθμό των ανθρώπων γύρω μας, αλλά με το κατά πόσο νιώθουμε ότι υπάρχουμε σε ουσιαστικές, ασφαλείς και υποστηρικτικές σχέσεις.
Η μοναξιά δεν είναι επιλογή — είναι εμπειρία. Σύμφωνα με τις έρευνες του John Cacioppo (2010), η μοναξιά συνδέεται στενά με την ανάγκη του ανθρώπου για «ανήκειν» και αναγνώριση. Όταν αυτή η ανάγκη δεν ικανοποιείται, το άτομο μπορεί να βιώσει άγχος, θλίψη ή αίσθημα αποκοπής, ακόμη και αν βρίσκεται μέσα σε ένα γεμάτο σπίτι. Στα Χριστούγεννα, τα οποία τροφοδοτούνται από ιδεατές εικόνες εγγύτητας, η μοναξιά συχνά εντείνεται, όχι επειδή το άτομο «λείπει» από κάτι, αλλά επειδή η κοινωνική σύγκριση γίνεται πιο έντονη και η δημόσια αφήγηση των γιορτών δεν χωρά όλες τις πραγματικότητες.
Η διάκριση ανάμεσα στις δύο έννοιες γίνεται ακόμη πιο κρίσιμη μέσα στις γιορτές, ακριβώς επειδή η εποχή γεννά εξωτερικές πιέσεις που δεν αντιστοιχούν πάντα στις εσωτερικές ανάγκες του ατόμου. Η μοναχικότητα μπορεί να αποτελεί μια συνειδητή, υγιή επιλογή που επιτρέπει σε κάποιον να αποφορτιστεί από συναισθηματικές απαιτήσεις και να βιώσει τις γιορτές με έναν τρόπο πιο συμβατό με τον εαυτό του. Η μοναξιά, αντίθετα, απαιτεί αναγνώριση και κατανόηση. Το άτομο που βιώνει μοναξιά δεν χρειάζεται προτροπές για «περισσότερη κοινωνικότητα», αλλά ένα περιβάλλον όπου μπορεί να μιλήσει ανοιχτά για αυτό που νιώθει χωρίς να στιγματιστεί ή να θεωρηθεί «αδύναμο».
Στο επίκεντρο και των δύο καταστάσεων βρίσκεται η σχέση του ατόμου με τον εαυτό του και με τους άλλους. Η μοναχικότητα μπορεί να ενισχύσει αυτή τη σχέση, καθώς προσφέρει χώρο ανάπτυξης και αυτογνωσίας. Η μοναξιά, όμως, όταν παραμένει ανεπεξέργαστη, μπορεί να γίνει επιβαρυντική. Σε αυτή την περίπτωση, η υποστήριξη από φίλους, οικογένεια ή έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά. Η αναζήτηση βοήθειας δεν σηματοδοτεί αδυναμία· είναι μια πράξη φροντίδας προς τον εαυτό.
Και πάνω απ’ όλα: κανένα βίωμα δεν είναι ντροπιαστικό
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα Χριστούγεννα δεν αποτελούν διαγνωστικό εργαλείο για την ψυχική κατάσταση κανενός. Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικούς τρόπους να βιώνουν και να νοηματοδοτούν αυτή την περίοδο, και κανένας τρόπος δεν είναι πιο «σωστός» από κάποιον άλλον. Όποιος επιλέγει μια πιο ήσυχη γιορτή δεν υστερεί σε κάτι. Όποιος νιώθει μοναξιά δεν ευθύνεται για το βίωμά του.
Σε μια εποχή που προβάλλεται τόσο έντονα η ιδέα της τελειότητας, το πιο ουσιαστικό δώρο που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας είναι ο σεβασμός στο δικό μας συναίσθημα και στον τρόπο που μας ταιριάζει να υπάρξουμε. Είτε κάποιος γιορτάζει με παρέα είτε μόνος, είτε νιώθει γαλήνη είτε δυσκολία, όλα είναι απολύτως ανθρώπινα.
Τα Χριστούγεννα δεν είναι διαγωνισμός συναισθημάτων. Δεν υπάρχει «σωστός» τρόπος να τα ζήσεις. Υπάρχει μόνο ο δικός σου.
Βιβλιογραφία
Cacioppo, J. T., & Patrick, W. (2010). Loneliness: Human Nature and the Need for Social Connection. W. W. Norton & Company.
Heinrich, L. M., & Gullone, E. (2006). The clinical significance of loneliness: A literature review. Clinical Psychology Review, 26(6), 695–718. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2006.04.002
Holt-Lunstad, J. (2021). Loneliness and social isolation as risk factors: The power of social connection in prevention. American Journal of Lifestyle Medicine, 15(5), 567–573. https://doi.org/10.1177/15598276211009454
Long, C. R., & Averill, J. R. (2003). Solitude: An exploration of benefits of being alone. Journal for the Theory of Social Behaviour, 33(1), 21–44. https://doi.org/10.1111/1468-5914.00204
