Η Δικαστική Ψυχιατρική στην Πράξη: Τι Κάνει ο Ψυχίατρος στο Δικαστήριο;

Σταυριανή Μανωλά

Επιμέλεια: Ιεροδιακόνου-Τσιμπίδη Φλωρεντία

Η Δικαστική Ψυχιατρική στην Πράξη: Τι Κάνει ο Ψυχίατρος στο Δικαστήριο;

   Η εικόνα του ψυχιάτρου που καταθέτει σε δικαστήριο μπορεί να μοιάζει με σκηνή από ταινία, όμως στην πραγματικότητα είναι ένας κρίσιμος θεσμός που γεφυρώνει την επιστήμη της ψυχικής υγείας με το νομικό σύστημα. Ποιος είναι, όμως, ο ρόλος του ψυχιάτρου στις δικαστικές αίθουσες; Πώς επηρεάζει τις αποφάσεις για ανθρώπινες ζωές; Και ποια είναι τα όρια της ευθύνης του;

 

Τι είναι η δικαστική ψυχιατρική;

   Η δικαστική ψυχιατρική (ή αλλιώς ιατροδικαστική ψυχιατρική) είναι ο κλάδος της ψυχιατρικής που εφαρμόζει τις γνώσεις της στον χώρο της δικαιοσύνης. Ο ψυχίατρος καλείται να αξιολογήσει άτομα που εμπλέκονται σε δικαστικές υποθέσεις, είτε ως κατηγορούμενοι, είτε ως μάρτυρες, είτε ως θύματα.

   Οι γνωματεύσεις που παρέχει ο ψυχίατρος έχουν ειδικό βάρος, γιατί βοηθούν το δικαστήριο να κατανοήσει την ψυχική κατάσταση του εξεταζόμενου και να κρίνει με βάση όχι μόνο τον νόμο, αλλά και την ανθρώπινη διάσταση της υπόθεσης (Slovenko, 2009).

 

Σε ποιες περιπτώσεις καλείται ο ψυχίατρος στο δικαστήριο;

   Ο ρόλος του ψυχιάτρου είναι απαραίτητος σε ποικιλία υποθέσεων, όπως:

• Ποινικές υποθέσεις, για να εκτιμηθεί:
  • Αν ο κατηγορούμενος ήταν σε θέση να κατανοήσει ή να ελέγξει τις πράξεις του (καταλογισμός).
  • Αν είναι ικανός να παρακολουθήσει τη δίκη.
  • Αν χρειάζεται θεραπεία ή περιοριστικά μέτρα αντί ποινής.
• Αστικές υποθέσεις, όπως:
  • Δικαστική συμπαράσταση και αφαίρεση νομικής ικανότητας.
  • Επιμέλεια τέκνων όταν υπάρχει υποψία ψυχικής διαταραχής σε γονέα.
  • Αξιολόγηση ψυχικής βλάβης μετά από τροχαία, ξυλοδαρμούς ή άλλες βιαιοπραγίες.
• Διοικητικές ή οικογενειακές υποθέσεις, όπως:
  • Ακούσια νοσηλεία (εισαγγελική εντολή).
  • Διαφορές εργοδότη – εργαζομένου για λόγους ψυχικής υγείας.
  • Επαναξιολόγηση ατόμων που έχουν τελέσει εγκλήματα υπό την επήρεια ψυχικής διαταραχής.

(Appelbaum, Gutheil,2007)

Πώς γίνεται η ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη;

   Ο ψυχίατρος δεν καλείται να βγάλει απόφαση, αυτό είναι αρμοδιότητα του δικαστηρίου. Ο ρόλος του είναι γνωμοδοτικός, με επιστημονικά κριτήρια και σαφή τεκμηρίωση.

Η διαδικασία περιλαμβάνει:

• Κλινική συνέντευξη με το άτομο.
• Συλλογή πληροφοριών από συγγενείς, αρχεία, αστυνομικά ή ιατρικά έγγραφα.
• Χρήση διαγνωστικών εργαλείων ή ψυχομετρικών δοκιμασιών.
• Σύνταξη έκθεσης πραγματογνωμοσύνης, με σαφή και κατανοητή γλώσσα για νομικούς και μη ειδικούς.

Η έκθεση αυτή:

• Περιγράφει την ψυχική κατάσταση.
• Απαντά συγκεκριμένα στα ερωτήματα του δικαστηρίου.
• Δεν παίρνει θέση για την ενοχή ή την αθωότητα του ατόμου (Slovenko, 2009· Gunn, Taylor & Hutcheon, 2014).

Ποιες είναι οι προκλήσεις του ρόλου;

   Η δικαστική ψυχιατρική απαιτεί ισορροπία ανάμεσα σε ιατρική αντικειμενικότητα και νομική ευθύνη. Ο ψυχίατρος οφείλει:

• Να διατηρεί ουδετερότητα, ακόμα κι αν διορίζεται από μια πλευρά.
• Να βασίζει την κρίση του στην επιστήμη, όχι στη συμπάθεια ή στην κοινωνική πίεση.
• Να διαχειρίζεται ευαίσθητες πληροφορίες με απόλυτη εχεμύθεια.

   Επιπλέον, η έκθεση του ψυχιάτρου συχνά κρίνεται από νομικούς που δεν έχουν ψυχιατρική εκπαίδευση, άρα πρέπει να είναι γραμμένη με σαφήνεια και ακρίβεια, χωρίς υπερβολική ιατρική ορολογία (Gunn, Taylor & Hutcheon, 2014· Niveau & Welle, 2018).

 

Τι σημαίνει για τον πολίτη;

   Ο ψυχίατρος στο δικαστήριο δεν είναι “δικηγόρος του ασθενούς” ούτε “όργανο της πολιτείας”. Είναι ένας επιστήμονας με καθήκον να αποτυπώσει την ψυχική πραγματικότητα με ειλικρίνεια, για να υπηρετήσει τη δικαιοσύνη και να προστατεύσει το κοινό συμφέρον. Η παρουσία του δεν έχει τιμωριτικό χαρακτήρα. Αντίθετα, συμβάλλει στο να ληφθούν δίκαιες αποφάσεις, με κατανόηση και όχι με προκατάληψη (Gunn, 2000).

 

Συμπέρασμα: Γέφυρα ανάμεσα στον άνθρωπο και τον νόμο

   Η δικαστική ψυχιατρική είναι ο χώρος όπου η επιστήμη της ψυχικής υγείας ενώνει τις δυνάμεις της με τον νομικό πολιτισμό, με στόχο την απονομή ουσιαστικής δικαιοσύνης. Ο ρόλος του ψυχιάτρου δεν είναι απλώς τεχνικός, είναι βαθιά ανθρώπινος. Με επαγγελματισμό, διαύγεια και ευαισθησία, ο ψυχίατρος συνεισφέρει ώστε οι νόμοι να εφαρμόζονται όχι στα τυφλά, αλλά με πλήρη επίγνωση της ανθρώπινης κατάστασης.

Βιβλιογραφία

1. Slovenko, R. (2009). Psychiatry in law/law in psychiatry. Routledge.
2. Appelbaum, P.S. & Gutheil, T. G. (2007). Clinical Handbook of Psychiatry and the Law. Wolters Kluwer, Lippincot 
3. Engstrom EJ. (2009). History of forensic psychiatry. Curr Opin Psychiatry. 22:576–81
4. Gunn, J. (2000). Future directions for treatment in forensic psychiatry. The British Journal of Psychiatry, 176(4), 332-338.
5. Niveau, G., & Welle, I. (2018). Forensic psychiatry, one subspecialty with two ethics? A systematic review. BMC Medical Ethics, 19, 1-10.
6. Gunn, J., Taylor, P., & Hutcheon, I. D. (2014). Forensic psychiatry: clinical, legal and ethical issues. CRC Press.