Γιατί κάποιες γυναίκες προσκολλώνται σε σχέσεις που τις πληγώνουν: Ο ρόλος της έλλειψης της πατρικής φιγούρας

  Παπασωτηρίου Γωγώ

 

Συχνά βλέπω γυναίκες να μένουν σε σχέσεις που τις πληγώνουν, σχέσεις που δεν θα έπρεπε να ονομάζονται σχέσεις, σχέσεις τοξικές όπως τις κατ ονομάζουμε σήμερα. Οι γυναίκες αυτές συγχωρούν συμπεριφορές, και διαρκώς βρίσκουν μια δικαιολογία για να μην αφήσουν τον σύντροφό τους , ακόμα και όταν αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι ευτυχισμένες μέσα στη σχέση και ότι κάτι δεν πάει καλά. Αυτό δεν είναι θέμα αδυναμίας ή κακής θέλησης. Υπάρχει κάτι βαθύτερο που τις οδηγεί. Η ψυχολογία μας δείχνει ότι οι πρώιμες εμπειρίες με τους γονείς, και ιδιαίτερα με την πατρική φιγούρα, παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του τρόπου που συνδεόμαστε με τους συντρόφους μας. Όταν η πατρική παρουσία είναι συναισθηματικά απούσα, δημιουργείται ένα κενό που πολλές γυναίκες προσπαθούν να «συμπληρώσουν» μέσα από τις σχέσεις τους. Η πατρική απουσία είναι σαν παζλ που λείπει ένα κομμάτι, και προσπαθείς να βρεις το χαμένο κομμάτι σε κάθε σχέση, χωρίς να συνειδητοποιείς ότι κανένας δεν μπορεί να γεμίσει το κενό, εκτός από εσένα την ίδια. Η ανάγκη για ασφάλεια, αποδοχή και σταθερότητα μπορεί να είναι τόσο έντονη που να υπερισχύει της λογικής, της αυτοπροστασίας και του αυτοσεβασμού. Οι γυναίκες αυτές αναζητούν ένα σύντροφο που θα τους δώσει αυτά που τους έλειψαν ως παιδία, με αποτέλεσμα να δεθούν υπερβολικά ώστε να συγχωρούν συμπεριφορές που τις πληγώνουν ή να αισθάνονται ότι η ευτυχία τους εξαρτάται από την αποδοχή του συντρόφου τους.

 

Προσκόλληση και παιδική ηλικία

 

Η θεωρία της προσκόλλησης (Bowlby,1988) μας διδάσκει ότι οι σχέσεις που δημιουργούμε ως παιδιά με τους γονείς μας επηρεάζουν καθοριστικά τις μελλοντικές συναισθηματικές μας σχέσεις. Η παιδική ηλικία είναι η βάση όπου μαθαίνουμε τι σημαίνει αγάπη, προστασία και φροντίδα. Αν ένα παιδί μεγαλώνει χωρίς πατέρα ή με ένα αποστασιοποιημένο πατέρα μπορεί να νιώθει ότι δεν αξίζει πλήρη αποδοχή ή ότι η ασφάλεια είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η ενήλικη γυναίκα να αναπτύξει έντονη ανάγκη επιβεβαίωσης από τον σύντροφό της, να φοβάται την εγκατάλειψη ή να μένει σε σχέσεις που δεν της ταιριάζουν προσπαθώντας να καλύψει το κενό που της άφησε η παιδική της εμπειρία.

Η αναζήτηση ‘‘πατρικού’’ στον σύντροφο

 

Όταν μια γυναίκα μεγαλώσει χωρίς σταθερή πατρική παρουσία, συχνά βλέπει το σύντροφο της όχι μόνο ως σύντροφο αλλά και κάποιον που μπορεί να της προσφέρει καθοδήγηση, έναν ρόλο που θα έπαιζε ο πατέρας. Χωρίς να το καταλαβαίνουν ψάχνουν έστω ένα πατρικό κομμάτι στο σύντροφο τους, για να νιώσουν έστω και λίγη από την ασφάλεια και σταθερότητα που τους λείπει. Αυτό όπως προανέφερα δεν είναι συνειδητή επιλογή αλλά μια ασυνείδητη προσπάθεια να επουλώσει το παιδικό κενό. Μέσα σε αυτές τις σχέσεις η γυναίκα μπορεί να είναι υπερβολικά ευάλλωτη ανάλογα τις διαθέσεις του συντρόφου της, να προσπαθεί συνεχώς να τον ευχαριστεί ακόμα και αν θυσιάζει τις προσωπικές της ανάγκες ώστε να διατηρήσει την αίσθηση ασφάλειας. Συχνά οι σύντροφοι που εμφανίζονται στη ζωή τους δεν είναι απαραίτητα κατάλληλοι ή σταθεροί, όμως η ανάγκη για ασφάλεια και σταθερότητα θολώνουν την κρίση τους.

 

Επαναλαμβανόμενα μοτίβα στις ενήλικες σχέσεις

 

Η απουσία της πατρικής φιγούρας συχνά οδηγεί στη δημιουργία ασυνείδητων μοτίβων στις ενήλικες σχέσεις, τα οποία βασίζονται στην ανάγκη αναπλήρωσης αυτού του κενού. Αξίζει να αναφερθεί ότι μια γυναίκα που μεγάλωσε  χωρίς συναισθηματικά διαθέσιμο ή σταθερό πατέρα ασυνείδητα μπορεί να αναζητεί συντρόφους με τα ίδια χαρακτηριστικά, συντρόφους  που της προκαλούν το ίδιο αίσθημα συναισθηματικής έλλειψης, αναπαράγοντας έτσι το γνώριμο μοτίβο της παιδικής της ηλικίας. Παρόλο που αυτή η δυναμική προκαλεί πόνο, προσφέρει ένα αίσθημα οικειότητας γιατί είναι «γνωστή». Συχνά, οι γυναίκες αυτές έλκονται από συντρόφους συναισθηματικά απόμακρους, απρόβλεπτους ή αδιάφορους, οι οποίοι θυμίζουν, σε ασυνείδητο επίπεδο, τον πατέρα που δεν ήταν ποτέ πραγματικά παρών. Το μοτίβο αυτό δημιουργεί μια συνεχή ανάγκη επιβεβαίωσης: η γυναίκα προσπαθεί να κερδίσει την προσοχή και την αγάπη του συντρόφου, όπως άλλοτε προσπαθούσε να προσεγγίσει τον απόντα ή ψυχρό πατέρα της. Ένα άλλο συχνό μοτίβο είναι η ταύτιση της αγάπης με τη σύγκρουση. Όταν η παιδική εμπειρία έχει συνδεθεί με ένταση, απογοήτευση ή απόρριψη, το άτομο μαθαίνει ότι η αγάπη «πονάει». Έτσι, στις ενήλικες σχέσεις, μπορεί να ερμηνεύει τη συναισθηματική αστάθεια ως πάθος και να απορρίπτει υγιείς συντρόφους ως «βαρετούς».

Η διαδικασία αλλαγής και θεραπείας των μοτίβων

 

Η απελευθέρωση από τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα ξεκινά με την αναγνώριση τους (μην ξεχνάμε ότι η αυτογνωσία είναι το πρώτο στάδιο της αυτοβελτίωσης).

 Η αλλαγή ξεκινά όταν μια γυναίκα σταματήσει να ψάχνει την αγάπη εκεί που τη χάνει. Όταν συνειδητοποιεί πως το κενό που προσπαθεί να καλύψει δεν αφορά τον σύντροφο, αλλά τον ανεκπλήρωτο δεσμό με τον πατέρα. Μέσα από αυτή τη συνειδητοποίηση, αρχίζει σταδιακά να θεραπεύει τις ρίζες του πόνου της.

Η θεραπευτική διαδικασία τη βοηθά να αναγνωρίσει τι σημαίνει πραγματική οικειότητα, εκείνη που δεν στηρίζεται στον φόβο ή στην ανάγκη, αλλά στην αμοιβαία ασφάλεια. Μαθαίνει να μην σώζει τους άλλους, αλλά να προστατεύει τον εαυτό της, θέτοντας όρια και επιλέγοντας συντρόφους που δεν αναπαράγουν το παρελθόν. Σιγά σιγά, αντικαθιστά την ανάγκη για επιβεβαίωση με την εσωτερική σιγουριά ότι αξίζει αγάπη χωρίς να την αποδεικνύει. Κι έτσι, η αγάπη παύει να είναι αγώνας γίνεται μια ήρεμη, σταθερή παρουσία που ξεκινά πρώτα από την ίδια.

 

Κάθε γυναίκα που έχει πληγωθεί από την έλλειψη του πατέρα της κουβαλά μέσα της ένα παιδί που απλώς ήθελε να αγαπηθεί. Αυτό το παιδί δεν χρειάζεται πια να ψάχνει την αγάπη σε λάθος αγκαλιές· χρειάζεται μόνο να την ξαναβρεί μέσα της. Η θεραπεία δεν είναι να ξεχάσεις το παρελθόν, αλλά να το κατανοήσεις και να του δώσεις νέο νόημα. Να αγκαλιάσεις τα κομμάτια σου χωρίς ντροπή, χωρίς φόβο. Να μάθεις πως η αγάπη δεν πρέπει να πονάει, και πως η ηρεμία δεν είναι πλήξη είναι ασφάλεια. Όταν το καταλάβεις αυτό, σταματάς να κυνηγάς εκείνους που δεν μπορούν να σε δουν, και αρχίζεις να βλέπεις εσύ τον εαυτό σου. Κι εκεί, κάπου στο φως αυτής της αναγνώρισης, ξεκινά η αληθινή αγάπη.

 

                                   

                                                     

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.

Collins, N. L., & Feeney, B. C. (2004). An attachment theory perspective on closeness and intimacy. Handbook of closeness and intimacy, 163–188. Psychology Press.

Pleck, J. H. (2010). Paternal involvement: Revised conceptualization and theoretical linkages with child outcomes. In M. E. Lamb (Ed.), The role of the father in child development (5th ed., pp. 58–93). Wiley.