Γιατί δυσκολεύομαι να εμπιστευτώ; Το τραύμα πίσω από τη δυσπιστία.
Ιεροδιακόνου-Τσιμπίδη Φλωρεντία
Η εμπιστοσύνη αποτελεί ένα από τα βασικότερα θεμέλια στις ανθρώπινες σχέσεις. Ωστόσο η ικανότητα ενός ατόμου να εμπιστευτεί άλλους ανθρώπους δεν θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο, γιατί η εμπιστοσύνη και ο τρόπος που αναπτύσσεται και δομείται συνδέεται με πολλαπλούς παράγοντες. Ένας από αυτους τους παράγοντες έχει να κάνει με το πως βλέπει το άτομο τους άλλους ανθρώπους, τον κόσμο ακόμα και την ίδια την επαφή ως προς την ουσία της. Η ουσία της επαφής με την σειρά της συνδέεται με την διάθεση του ατόμου να ρίξει τις άμυνες του, να αλληλεξαρτηθεί, να δείξει τα τρωτά του σημεία και να καταστεί πιθανόν ευάλωτο για να μπορέσει να μπει στην θέση του ανθρώπου που δέχεται φροντίδα. Ωστόσο όλα αυτά ένα άτομο που έχει τραυματιστεί ψυχικά είναι δύσκολο να τα επιτρέψει, εκτός και αν έχει έρθει αντιμέτωπο με το τραύμα του και έχει αποδομήσει τις συνθήκες και τα ερεθίσματα που το επενδύουν.
Συνηθέστερα τα άτομα που έχουν βιώσει τραυματικές συνθήκες και γεγονότα προσπαθούν να φτιάξουν ένα ασφαλές πλαίσιο και να το διατηρήσουν. Αυτό πολλές φορές λόγω της στάσης επιφυλακτικότητας που διατηρούν σε πολλά πράγματα, μπορεί συχνά να καταλήγει στην κοινωνική απόσυρση του ατόμου. Ένα ερώτημα που ταλαιπωρεί συχνά ατόμα που έχει ζήσει τραυματικές εμπειρίες είναι: “Γιατί δεν μπορώ να εμπιστευτώ;”. Η δυσπιστία, στο πλαίσιο της τραυματικής εμπειρίας, μπορεί να ειδωθεί όχι απλώς ως εμπόδιο, αλλά και ως αμυντική στρατηγική με προστατευτική λειτουργία.
Το ψυχικό τραύμα, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από σχέσεις εμπιστοσύνης (π.χ. ενδοοικογενειακή κακοποίηση, συναισθηματική παραμέληση, προδοσία από φροντιστές ή συντρόφους), μπορεί να διαρρήξει τη θεμελιώδη αίσθηση ασφάλειας που χρειάζεται ο άνθρωπος για να σχετιστεί. Η εμπιστοσύνη σχηματίζεται σταδιακά, κυρίως στην παιδική ηλικία, όταν το παιδί νιώθει ότι ο κόσμος ανταποκρίνεται με συνέπεια και φροντίδα στις ανάγκες του. Όταν αυτή η βάση προδοθεί, το άτομο μπορεί να αναπτύξει δυσπιστία ως μηχανισμό προστασίας (Isobel, Goodyear & Foster, 2017).
Από τη σκοπιά της ψυχοδυναμικής θεωρίας και της θεωρίας προσκόλλησης, η δυσπιστία μπορεί να λειτουργήσει ως μη συνειδητός αμυντικός μηχανισμός. Το άτομο αποσύρεται συναισθηματικά ή αποφεύγει στενές σχέσεις ώστε να προστατευθεί από πιθανούς επανατραυματισμούς. Εδώ η δυσπιστία λειτουργεί ως “πρωτογενής άμυνα”: αποτρέπει τον πόνο, αλλά περιορίζει και τη δυνατότητα σύνδεσης. Συνδέεται συχνά με άλλες άμυνες όπως η συναισθηματική αποσύνδεση, η καχυποψία, η αποφυγή σχέσεων, η εσωτερίκευση δυσλειτουργικών πεποιθήσεων, π.χ. “οι άνθρωποι πάντα πληγώνουν”, “δεν μπορώ να βασιστώ σε κανέναν” (Spinazzola, Van der Kork & Ford, 2018).
Στην περίπτωση του τραύματος προδοσίας, η δυσπιστία δεν είναι μόνο αντίδραση στο συμβάν, αλλά αποτέλεσμα της εσωτερίκευσης της απειλής σε βαθύτερο υπαρξιακό επίπεδο (Yalch & Robbins, 2024). Ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο φυσικά αποτυπώνεται απεικονιστικά και στον εγκέφαλο μας. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η χρόνια δυσπιστία μπορεί να οδηγήσει σε νευροπλαστικές αλλαγές, που διατηρούν τον εγκέφαλο σε κατάσταση υπερεπαγρύπνησης, δυσκολεύοντας την εμπιστοσύνη ακόμα και σε συνθήκες ασφάλειας (Dye, 2018· Isobel, Goodyear & Foster, 2017). Η χρόνια δυσπιστία επηρεάζει βαθιά τις διαπροσωπικές σχέσεις. Μπορεί να οδηγήσει:
i) Σε αποφυγή στενών σχέσεων ή συναισθηματικής εγγύτητας
ii) Σε συνεχή ανάγκη ελέγχου και επιφυλακτικότητα
iii) Σε παρερμηνεία προθέσεων των άλλων ως εχθρικές ή απορριπτικές
iv) Σε δυσκολία στη ρύθμιση συναισθημάτων, όπως ο θυμός, ο φόβος και η ντροπή (Bell et al. 2018)
Τα άτομα αυτά συχνά βιώνουν τις σχέσεις ως απειλητικές και δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να ανοιχτεί, ακόμη κι αν βαθιά μέσα τους ποθούν την σύνδεση. Η ψυχοθεραπεία είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την καταπολέμηση αυτών των δυσκολιών, μιας και τα οφέλη της διατρέχουν κάθε διάσταση της ζωής του ατόμου και ειδικά τον τρόπο που το άτομο αναδομεί τον εαυτό του, αλληλεπιδρά ποιοτικά με τους άλλους, μαθαίνει να θέτει τα όρια του και δομεί με ασφαλή τρόπο τα συναισθήματα του.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Bell, V. et al. (2018). When trust is lost: the impact of interpersonal trauma on social interactions. Psychological Medicine, Volume 49, Issue 6.
Dye, H. (2018). The impact and long-term effects of childhood trauma. Journal of Human Behavior in the Social Environment, Volume 28, 2018 – Issue 3. Doi: 10.1080/10911359.2018.1435328.
Isobel, S., Goodyear, M., & Foster, K. (2017). Psychological Trauma in the Context of Familial Relationships: A Concept Analysis. Trauma, Violence and Abuse, Volume 20, Issue 4. Doi: 10.1177/1524838017726424.
Spinazzola, J., Van der Kork, B., & Ford, J. (2018). When Nowhere Is Safe: Interpersonal Trauma and Attachment Adversity as Antecedents of Posttraumatic Stress Disorder and Developmental Trauma Disorder. Journal of Traumatic Stress Virtual Special Issue on Complex PTSD: Classical and Cutting-Edge Perspectives. Doi: 10.1002/jts.22320.
Yalch, M.M., & Robbins, R.L. (2024). Betrayal Trauma and Personality Pathology: An Integrated Review. Journal of Trauma & Dissociation, Volume 26, 2025 – Issue 2. Doi: 10.1080/15299732.2024.2429465.
