Μύθοι και Αλήθειες για την Ψυχοθεραπεία στην Ελλάδα
Ιεροδιακόνου-Τσιμπίδη Φλωρεντία
Τις τελευταίες δεκαετίες όλο και περισσότερο συζητείται πόσο χρήσιμη είναι η ψυχοθεραπεία στην ζωή των ανθρώπων που επωφελούνται από αυτήν, ωστόσο καθετί που εκτίθεται στην ανθρώπινη ζωή και εμπειρία λαμβάνει θετικά και αρνητικά σχόλια. Ωστόσο η ψυχοθεραπεία δεν αποτελεί μία διαδικασία που εξετάζεται υποκειμενικά αν είναι ωφέλιμη ή όχι μιας και η βιβλιογραφία και η πρακτική έχει αντικειμενικά άμεσα θετικά αποτελέσματα. Στην Ελλάδα αναφέρονται συχνά μερικές θέσεις για την ψυχοθεραπεία που αποτελούν μύθους, ενώ η αλήθεια φαίνεται να είναι πολύ διαφορετική.
Μύθος 1: Ψυχοθεραπεία κάνουν όσοι έχουν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα.
Αλήθεια: Υπάρχουν πολλοί λόγοι που κάποιος θέλει να μπει σε μιά ψυχοθεραπευτική σχέση. Η ψυχοθεραπεία έχει να κάνει με την κατανόηση του ατόμου ότι κάτι δεν λειτουργεί όπως ιδανικά θα ήθελε και ψάχνει να βρει τρόπο να βελτιώσει την ζωή του. Η προσπάθεια για βελτίωση και η κίνηση κάποιου να ζητήσει βοήθεια δεν πρέπει να κρίνεται αλλά ίσα ίσα το άτομο πρέπει να λαμβάνει κατανόηση, σεβασμό και συγχαρητήρια για την δύναμη που δείχνει στις περιστάσεις.
Μύθος 2: << Μόνο οι αδύναμοι κάνουν ψυχοθεραπεία. Ό,τι κάνεις εκεί μπορείς να το κάνεις μόνος σου>>.
Αλήθεια: Η εύκολη λύση στις δυσκολίες είναι είτε να κάνεις ότι δεν υπάρχουν είτε να κατηγορείς άλλους για όσα ζεις. Το δύσκολο αλλά και πιο ώριμο και συνειδητοποιημένο είναι να καταλάβεις το πρόβλημα, να σκεφτείς τρόπο να το λύσεις, να διεκδικήσεις άμεσα τον τρόπο που θα σου φέρει την λύση και τελικά να αντιμετωπίσεις και το πρόβλημα και ό,τι το περιβάλλει. Στην Ελλάδα λόγω της ιστορίας του πολιτισμού μας και του μεγαλείου των μαχών του παρελθόντος, είναι πολύ ενισχυμένο το αίσθημα ανωτερότητας και δύναμης, κάτι που απαγορεύει την ύπαρξη οποιασδήποτε αδυναμίας. Κοιτάζοντας τις διδαχές των προηγούμενων γεννεών και της ανάγκης να φαινόμαστε πάντα δυνατοί, είναι πραγματικά πολύ δυνατό να παραδεχτείς ότι δεν είσαι ένα παντοδύναμο πλάσμα που αποδίδει τέλεια σε όλα αλλά αντί αυτού έχεις και τρωτά σημεία. Αυτό τελικά σου δίνει ένα πραγματικό αίσθημα ότι πατάς στα πόδια σου.
Μύθος 3: << Εσύ σε ξέρεις πιο καλά από τον καθένα. Τι να σου πει ο ξένος;>>.
Αλήθεια: Αυτό που επιτυγχάνεται στην ψυχοθεραπευτική σχέση είναι η προσέγγιση των ζητημάτων που προκύπτουν από δύο πλευρές και δύο ταχύτητες. Αυτό επιτυγχάνεται γιατί ο ψυχοθεραπευτής όντας ένας τρίτος παρατηρεί το πρόβλημα, την συνθήκη και τον θεραπευόμενο από μία θέση αντικειμενική, άρα μπορεί να βοηθήσει το άτομο να δει αντικειμενικά το ζήτημα. Από την άλλη ο ψυχοθεραπευτής γνωρίζοντας όλο και περισσότερο το άτομο, τα δυνατά του σημεία, τον τρόπο που διαχειρίζεται και επιλύει ζητήματα, τα κίνητρα και τις στρατηγικές που υϊοθετεί μπορεί να βοηθήσει το άτομο να είναι η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του.
Μύθος 4: << Γιατί να πας σε ψυχοθεραπευτή αφού μπορείς να τα πεις στην οικογένεια σου/φίλους σου/σχέση σου;>>
Αλήθεια: Είναι πολλές οι φορές που μπορεί να νιώθουμε ότι μερικά από τα θέματα που μας απασχολούν αφορούν ή εμπλέκουν στενούς μας ανθρώπους. Είναι πολλές επίσης οι φορές που δεν ξέρουμε πως να εκφραστούμε σε αυτές τις συνθήκες και ποιά μπορεί να είναι η αντίδραση των άλλων αν εκφραστούμε όπως θέλουμε. Η ψυχοθεραπεία αρχικά στηρίζεται σε μεθόδους, τεχνικές και έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί ώστε τα μέσα που χρησιμοποιεί ο ψυχοθεραπευτής να είναι ωφέλιμα, ασφαλή και αποδοτικά στους θεραπευόμενους. Επομένως, η ψυχοθεραπεία δεν αποτελεί απλά μία κουβέντα ή μία εξομολόγηση. Πολύ περισσότερο αποτελεί έναν μηχανισμό μέσα από τον οποίο το άτομο μαθαίνει αφενός να είναι λειτουργικό για τις ανάγκες του και αφετέρου να είναι λειτουργικό στις κοινωνικές του επαφές και αλληλεπιδράσεις. Ακόμα, η ψυχοθεραπεία αποτελεί ένα εργαλείο για να μαθαίνει το άτομο να ελέγχει και να αξιολογεί τον εαυτό του με βάση την πραγματικότητα που το περιβάλλει.
Μύθος 5: << Οι ψυχολόγοι/ψυχοθεραπευτές σε όλους τα ίδια λένε και κάνουν. Είναι στάνταρ τα βήματα>>.
Αλήθεια: Κάθε άτομο έχει διαφορετικό δαχτυλικό αποτύπωμα και χρώμα ματιών, όπως επίσης και διαφορετικό βίωμα και ιδανικό τρόπο διαχείρισης. Η ιστορία, η διαχείριση σημαντικών γεγονότων στην ζωή, οι σκέψεις, τα κίνητρα, τα συναισθήματα, οι αναμνήσεις, τα τραύματα δημιουργούν ένα μοναδικό πλαίσιο για κάθε άτομο. Αυτό σημαίνει πως το θεραπευτικό μονοπάτι, η προσέγγιση και η υποστήριξη κάθε ατόμου είναι σαφώς διαφορετική από άτομο σε άτομο.
Μύθος 6: << Σε ένα πρόβλημα μπορεί να σε βοηθήσει κάποιος μόνο αν έχει ζήσει το ίδιο πράγμα>>.
Αλήθεια: Ένα πρόβλημα δεν έχει μόνο μία λύση και δεν είναι απαραίτητο η λύση να έρχεται μόνο μέσα από την βίωση. Η εκπαίδευση των ψυχοθεραπευτών είναι χρόνια γιατί η γνώση που λαμβάνουν δεν είναι ούτε μονοδιάστατη, ούτε στείρα, ούτε απλά και μόνο θεωρητική. Οι ψυχοθεραπευτές εκπαιδεύονται σε μοτίβα συμπεριφορών, σκέψεων, αντιδράσεων και μαθαίνουν μηχανισμούς και στρατηγικές ώστε να ενώνουν τα κενά στις φανερές και κρυφές αντιδράσεις των ανθρώπων.
Μύθος 7: << Και να πας θα σου πει ότι φταίει η παιδική σου ηλικία και οι γονείς σου>>.
Αλήθεια: Πολλά από αυτά που ζούμε σαν ενήλικες συνδέονται πολλές φορές με την παιδική ηλικία, όχι όμως με ξεκάθαρο τρόπο. Αυτό συμβαίνει γιατί στην παιδική ηλικία πολλές φορές μαθαίνουμε τον τρόπο για να διαχειριζόμαστε κάτι. Αν ο τρόπος που έχει διδαχθεί έχει θετικές βάσεις, αναμένεται με το πέρας του χρόνου και την ωρίμανση του ατόμου να ριζώσουν τα θετικά στοιχεία και η θετική διαχείριση του ατόμου. Αυτό όμως από μόνο του δεν είναι δεσμευτικό για την εξέλιξη του. Η παιδική ηλικία μπορεί να είναι ο σχεδιασμός της φαρέτρας με τα οποία βέλη θα μάχεται το άτομο, αλλά αυτό δεν αποκλείει την δυνατότητα το άτομο να διαλέξει τα δικά του όπλα ή ακόμα και να τα φτιάξει μόνο του. Επομένως, συνδέονται πολλά πράγματα με το παρελθόν αλλά η εξέλιξη και το μονοπάτι του ατόμου είναι επιλογή και διαχείριση του ατόμου στην καθημερινότητα σήμερα. Παρόλα αυτά χρειάζεται να μάθουμε το παρελθόν για να βρούμε τις κατάλληλες λύσεις στο παρόν και να βάλουμε τα θεμέλια για ένα καλύτερο μέλλον.
Μύθος 8: << Αν και πας σε ψυχολόγο/ψυχοθεραπευτή μέτα άντε να ξεμπλέξεις. Θα πηγαίνεις όλη σου την ζωή>>.
Αλήθεια: Ο στόχος του θεραπευτή δεν είναι να δεσμεύσει ή να παγιδεύσει τον θεραπευόμενο. Στην περίπτωση παρόλα αυτά που ο θεραπευόμενος νιώθει ότι ο θεραπευτής θέτει εμπόδια στην διαδικασία και τον εμποδίζει τον ίδιο να εξελιχθεί, μπορεί να καταγγείλει το περιστατικό μιας και ο θεραπευτής δεν δρα με τον ορθό και ηθικό επιστημονικό τρόπο. Ωστόσο δεν συνηθίζεται καθόλου συχνά να εμφανίζει τέτοια συμπεριφορά ένας θεραπευτής. Ο στόχος είναι ο θεραπευόμενος μέσα από την θεραπεία να μάθει τον εαυτό του, να θεραπεύσει τα τραύματα του, να εξελιχθεί, να βρει τρόπους να διαχειρίζεται τον εαυτό του και να παραμένει λειτουργικός ανεξάρτητα από τα ερεθίσματα που του έρχονται από το περιβάλλον που ζει. Ο χρόνος που το άτομο θα έχει καταφέρει να βρίσκεται σε αυτό το σημείο δεν είναι κάτι σίγουρο και εξαρτάται από το άτομο, τα βιώματα, την διαχείριση και την βελτίωση του.
Μύθος 9: << Θα πας και θα σου γράψει κατευθείαν φάρμακα>>.
Αλήθεια: Ούτε ο ψυχολόγος, ούτε ο ψυχοθεραπευτής μπορεί και έχει δικαίωμα να συνταγογραφήσει φαρμακευτική αγωγή. Αυτό είναι αποκλειστικά δουλεία του ψυχιατρού. Κανονικά και η διάγνωση αποτελεί δουλειά του ψυχιάτρου και οι ψυχολόγοι/ ψυχοθεραπευτές δεν πρέπει να παιρνούν σε διαγνώσεις των θεραπευόμενων. Μπορεί λοιπόν να έχουν γνώσεις της ψυχοπαθολογίας και των κριτηρίων και να μπορούν να ανιχνεύσουν κάποια ψυχική νόσο, ωστόσο στην περίπτωση αυτή συνίσταται η παραπομπή σε κάποιον ψυχίατρο και ιδανικά η συνεργασία ψυχιάτρου και ψυχολόγου/ψυχοθεραπευτή για την καλύτερη βελτίωση του ατόμου, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο.
Μύθος 10: << Οι ψυχολόγοι ξέρουν τί σκέφτεσαι. Διαβάζουν το μυαλό σου>>.
Αλήθεια: Σίγουρα οι ψυχολόγοι δεν έχουν κάποια ειδική νοητική ικανότητα, κάποια πολύχρωμη εκκεντρική μπέρτα και κάποια έντονα γυαλιά με τα οποία διεισδύουν στο μυαλό σου. Η ικανότητα που έχουν, που μπορεί να κριθεί ως σούπερ ή μη εκ του αποτελέσματος, είναι η δεξιότητα που έχουν να ακούν, να αντιλαμβάνονται ανάγκες, να συνδυάζουν λογική, ενσυναίσθηση και διαίσθηση και να καταφέρνουν όποτε χρειάζεται να συνυπάρξουν την συναισθηματική τους νοημοσύνη, με την λογική πραγματικότητα και την ηθική τους. Από αυτά καταλαβαίνουμε ότι ίσως θα ήταν ευκολότερο να υπάρξει μία μηχανή που να διαβάζει το μυαλό των ανθρώπων. Επομένως οι ψυχολόγοι/ψυχοθεραπευτές δεν διαβάζουν το μυαλό, απλά μπορούν να παρατηρούν και να ανιχνεύουν μοτίβα και συμπεριφορές.
Μύθος 11: << Για να κάνεις ψυχοθεραπεία χρειάζεσαι μιά περιουσία γιατί είναι πανάκριβη>>.
Αλήθεια: Σαφώς και σε μία εποχή και σε μία κοινωνία που η πλειοψηφία δυσκολεύεται οικονομικά είναι σημαντική παράμετρος η οικονομική κατάσταση. Ωστόσο είναι πολύ χρήσιμη η επικοινωνία με τον ψυχοθεραπευτή ώστε να βρεθεί η χρυσή τομή. Η δουλειά του θεραπευτή είναι ιδιαιτέρως δύσκολη και απαιτεί αντανακλαστικά και ψυχικές αντοχές ώστε να είναι σωστός στη δουλειά του. Από την άλλη είναι απαραίτητο να είναι συζητήσιμος στις ανησυχίες των θεραπευομένων. Τέλος, όταν ο θεραπευόμενος δει τα ωφέλη της διαδικασίας θα επιδιώκει ο ίδιος να βρει τρόπους για να είναι συνεπής στην θεραπευτική διαδικασία.
Μύθος 12: << Ο ψυχοθεραπευτής θα μου πει τί να κάνω>>.
Αλήθεια: Ο ψυχοθεραπευτής δεν θα σου πεί τί θα κάνεις. Αυτό που θα κάνει είναι να σε βοηθήσει να δεις μόνος σου τις επιλογές σου, να καταλάβεις ποιά είναι η καταλληλότερη λύση για σένα στον χρόνο που γίνεται η συζήτηση και να σε βοηθήσει να το καταφέρεις. Ο ψυχοθεραπευτής δεν είναι εκεί ούτε για να σε κατευθύνει, ούτε για να αναλάβει την ευθύνη των πράξεων σου.
Μύθος 13: << Οι ψυχολόγοι επιλέγουν αυτή την δουλειά για να θεραπεύσουν τα προσωπικά τους προβλήματα>>.
Αλήθεια: Άνθρωποι που επιλέγουν το συγκεκριμένο επάγγελμα κινούνται από την διάθεση να προσφέρουν και να βοηθούν τους συνανθρώπους τους. Οι ψυχολόγοι όντας άνθρωποι έχουν και οι ίδιοι την δική τους ιστορία. Ωστόσο για να μπορεί ένας ψυχολόγος να βοηθήσει άλλους ανθρώπους, έχει δικές του εποπτείες και δική του προσωπική θεραπεία ώστε να μπορέσει να διαχειριστεί και ο ίδιος το βάρος της δουλειάς του. Σε άλλες χώρες είναι παράνομο άνθρωποι που εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας να μην ψυχοθεραπεύονται οι ίδιοι, ωστόσο αυτό στην Ελλάδα τίθεται στο ηθικό αίσθημα ευθύνης κάθε θεραπευτή.
Μύθος 14: << Με τον ψυχοθεραπευτή θα έχω τουλάχιστον έναν άνθρωπο δίπλα μου όποτε τον χρειαστώ>>.
Αλήθεια: Ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που πρέπει πολλές φορές να έρθει ένας θεραπευόμενος είναι τα όρια. Είναι λογικό ο θεραπευόμενος να νιώθει ασφάλεια με τον θεραπευτή του λόγω των θετικών πραγμάτων που λαμβάνει από την θεραπεία, ωστόσο είναι απαραίτητο να υπάρχει η επίγνωση ότι ο θεραπευτής δεν είναι πάντα και μόνιμα στην διάθεση του θεραπευόμενου και αυτό γιατί ως άνθρωπος έχει και εκείνος την δική του ζωή. Ο θεραπευτής αποτελεί ένα θετικό και προς υποστήριξη πλαίσιο για τον θεραπευόμενου αλλά μέσα από αυτήν την διαδικασία το άτομο μαθαίνει να είναι δυνατό μόνο του. Αυτή η διαδικασία μοιάζει πολλές φορές να είναι σαν την εκμάθυνση ποδηλάτου όπου το άτομο μαθαίνει να κάνει ποδήλατο με την παρουσία κάποιου που νιώθει ασφάλεια και αυτό το αίσθημα είναι τόσο δυνατό, ώστε αποτελεί κίνητρο για να κινηθεί το άτομο μόνο του παραπέρα.
