Καλοκαίρι και Συναισθηματικά Τραύματα: Πώς Εμφανίζονται όταν ‘πέφτουν’ οι Άμυνες

Ιεροδιακόνου-Τσιμπιδη Φλωρεντία

   Το καλοκαίρι είναι συνήθως συνδεδεμένο με ξεκούραση, διακοπές, θάλασσα και ανεμελιά. Κι όμως, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο άνθρωποι να βιώνουν τότε άγχος, μελαγχολία ή έντονα εσωτερικά σκαμπανεβάσματα. Πολλοί ξαφνιάζονται όταν, αντί για ανακούφιση, εμφανίζονται παλιά συναισθηματικά τραύματα ή συναισθήματα που έμοιαζαν ξεχασμένα. Τι συμβαίνει όταν «πέφτουν οι άμυνες»;

  Όταν σταματά ο θόρυβος, ακούγεται το βάθος

Η καθημερινότητα μάς κρατά απασχολημένους: υποχρεώσεις, ρουτίνες, στόχοι. Αυτή η διαρκής κίνηση λειτουργεί, συχνά ασυνείδητα, ως άμυνα απέναντι σε παλιά τραύματα και συναισθηματικές πληγές. Όταν επιτέλους χαλαρώνουμε, ο νους και το σώμα βρίσκουν χώρο να επεξεργαστούν αυτά που δεν πρόλαβαν μέσα στο άγχος της χρονιάς. Η χαλάρωση, όσο ευεργετική και αν είναι, λειτουργεί σαν “ανοιχτή πόρτα” στο ψυχικό μας υλικό (Dunn et al., 2018).

Γιατί το καλοκαίρι είναι ευάλωτη περίοδος

Αρχικά αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει περισσότερος χρόνος για εσωτερική επεξεργασία. Δεν υπάρχουν οι ίδιες εξωτερικές απαιτήσεις και έτσι έρχονται στην επιφάνεια συναισθήματα που είχαν “παγώσει”. Πολύ σημαντικός ακόμα παράγοντας είναι η προσδοκία της ευτυχίας, όπου εντείνει τη ματαίωση. Όταν «πρέπει» να είμαστε καλά, η εσωτερική θλίψη φαίνεται πιο παράταιρη και πιο έντονη. Ακόμα, η απουσία ρυθμού μπορεί να δημιουργήσει αποδιοργάνωση ή αίσθηση κενού, ιδίως σε άτομα που έχουν μάθει να επιβιώνουν μέσα από τον έλεγχο. Τέλος, οι αναμνήσεις ενεργοποιούνται: καλοκαίρι σημαίνει και επιστροφή σε τόπους, πρόσωπα ή ηλικίες που συνδέονται με παλιότερα βιώματα, θετικά ή τραυματικά (Dunn et al., 2018 ·Huang et al., 2019).

Πώς εκδηλώνεται η ενεργοποίηση ενός παλιού τραύματος

Η ενεργοποίηση ενός παλίοτερου τραύματος συνοδεύεται με συμπεριφορές και σκέψεις, όπως: αναπάντεχες εκρήξεις θυμού ή ευερεθιστότητα, αίσθημα μελαγχολίας ή “βουβής” θλίψης χωρίς προφανή λόγο, έντονη νοσταλγία ή επιθυμία απομόνωσης, επανεμφάνιση παλιών σκέψεων ή εσωτερικών αφηγήσεων (π.χ. «δεν αξίζω», «κανείς δε με νοιάζεται»), διαταραχές στον ύπνο ή άγχος χωρίς σαφή αιτία.

Πώς μπορεί να επηρεαστεί η καλοκαιρινή εμπειρία όταν ενεργοποιούνται τραύματα

1) Η ξεκούραση δεν ξεκουράζει

Η σωματική ανάπαυση δεν φέρνει την αναμενόμενη ανακούφιση. Το μυαλό παραμένει σε εγρήγορση, ο ύπνος δεν είναι ποιοτικός, και η ψυχική ένταση μεταφέρεται ακόμα και στις στιγμές ηρεμίας. Η “αδράνεια” ενεργοποιεί υπαρξιακά ερωτήματα ή παλιά συναισθηματικά φορτία.

2) Οι κοινωνικές σχέσεις κουράζουν αντί να θρέφουν

Οι συναναστροφές μπορεί να γίνονται με το ζόρι ή να προκαλούν ενοχλήσεις. Αν κάποιος έχει πληγές γύρω από την αίσθηση του ανήκειν ή την απόρριψη, η κοινωνική πίεση του καλοκαιριού (παρέες, διασκέδαση, «να περάσουμε τέλεια») μπορεί να ενισχύσει αισθήματα απομόνωσης ή σύγκρισης.

3) Οι ερωτικές σχέσεις γίνονται καθρέφτης παλιών πληγών

Η εγγύτητα του καλοκαιριού -είτε μέσα σε σχέση είτε με νέες γνωριμίες- μπορεί να φέρει στην επιφάνεια θέματα εμπιστοσύνης, φόβο εγκατάλειψης, παλιά σενάρια απόρριψης. Οι σχέσεις συχνά ενεργοποιούν βαθύτερα στρώματα πόνου που σχετίζονται με την οικειότητα.

4) Οι δραστηριότητες χάνουν το νόημά τους

Ακόμα και όμορφες εμπειρίες (ταξίδι, παραλία, διασκέδαση) μπορεί να μοιάζουν «άδειες». Το άτομο νιώθει ότι δεν τις απολαμβάνει, χωρίς να ξέρει γιατί. Υπάρχει ένα υπόγειο βάρος που «τραβάει προς τα κάτω», ακόμα και μέσα σε φαινομενικά ευχάριστα περιβάλλοντα.

5) Η επαφή με τον κόσμο γίνεται δύσκολη

Ο ήχος, η πολυκοσμία, το κοινωνικό “πρέπει να είσαι καλά” γίνεται θορυβώδες. Υπάρχει ανάγκη απομόνωσης ή απόσυρσης, που συχνά παρερμηνεύεται (και εσωτερικά και εξωτερικά) ως «παράξενη συμπεριφορά» (Huang et al., 2019).

 

Τι μπορούμε να κάνουμε: Ήπια διαχείριση με φροντίδα

Αναγνώριση χωρίς ντροπή
Αντί να ρωτάς «τι έχω πάθει πάλι», μπορείς να στραφείς στον εαυτό σου με κατανόηση: «Κάτι μέσα μου ζητάει προσοχή».

Ενσυνείδητες στιγμές μέσα στη μέρα
Μικρές “άγκυρες” μέσα στο χάος: λίγο περπάτημα μόνος/η, ήσυχη μουσική, καταγραφή σκέψεων, λίγες βαθιές αναπνοές.

Σχέσεις επιλογής, όχι υποχρέωσης
Επίλεξε παρέα που σε ξεκουράζει. Δεν χρειάζεται να ανταποκριθείς σε όλα τα κοινωνικά «πρέπει».

Μείωση των ερεθισμάτων
Μπορείς να περιορίσεις τη χρήση οθονών, την ένταση της μουσικής, την πολυκοσμία, όταν νιώθεις ότι σε ξεπερνούν.

Νόημα, όχι μόνο δραστηριότητα
Ρώτα τον εαυτό σου: «Τι θα μου έκανε καλό σήμερα;», όχι «Τι πρέπει να κάνω για να περάσω καλά;»

Ζήτα υποστήριξη
Η ανάγκη για βοήθεια δεν μειώνει τη δύναμή σου , αλλά την επιβεβαιώνει. Μια σύντομη επαφή με ψυχολόγο μπορεί να ξεκαθαρίσει πολλά.

 

Σημάδια ότι ενεργοποιείται ένα παλιό τραύμα + Στρατηγικές απαλότητας και φροντίδας

Μπορεί να νιώθεις «περίεργα», αλλά να μην ξέρεις γιατί. Δεν είναι εύκολο πάντα να αναγνωρίσουμε πότε ενεργοποιείται ένα παλιό τραύμα, γιατί η αντίδρασή μας δεν είναι πάντα δραματική ή «ξεκάθαρη». Μερικές φορές απλώς νιώθουμε κουρασμένοι, άδειοι ή ευερέθιστοι (Dunn et al., 2018). Παρακάτω θα βρεις συχνά σημάδια και ήπιες στρατηγικές φροντίδας που μπορείς να εφαρμόσεις άμεσα.

1. Ψυχικά και συναισθηματικά σημάδια

– Τι μπορεί να νιώθεις:

i) Θλίψη «χωρίς λόγο» ή αίσθημα μελαγχολίας το πρωί ή το βράδυ

ii) Αίσθηση κενού ή αποσύνδεσης («δεν νιώθω παρούσα/ος», «τίποτα δεν με συγκινεί»)

iii) Υπερβολική ευαισθησία ή ευερεθιστότητα σε μικρά πράγματα

iv) Ξαφνικές σκέψεις από το παρελθόν ή επανεμφάνιση παλιών ενοχών

v) Εσωτερικός διάλογος με αυστηρό ή επικριτικό τόνο («δεν κάνεις τίποτα σωστά», «χαλάς το καλοκαίρι»)

– Τι μπορείς να κάνεις:

i) Κατέγραψε τις σκέψεις σου για λίγα λεπτά χωρίς φίλτρο – συχνά απελευθερώνει

ii) Μίλα στον εαυτό σου σαν να μιλούσες σε φίλο: «Καταλαβαίνω, είναι δύσκολο, και είναι εντάξει να νιώθεις έτσι»

iii) Επίλεξε μία μικρή καθημερινή συνήθεια που σε γειώνει (π.χ. νερό με λεμόνι το πρωί, μικρή διαδρομή με τα πόδια)

 

2. Σωματικά σημάδια και νευρικό σύστημα

– Τι μπορεί να βιώνεις:

i) Αϋπνία ή ανήσυχος ύπνος, ακόμη και σε ήσυχο περιβάλλον

ii) Αίσθημα κόπωσης χωρίς σωματική καταπόνη ση

iii) Δύσπνοια, σφίξιμο στο στήθος ή “κόμπος” στο στομάχι χωρίς σωματική αιτία

iv) Τάση για υπερφαγία ή μειωμένη όρεξη

v) Υπερδιέγερση σε ήχους, φώτα ή κίνηση

– Τι μπορείς να κάνεις:

i) Κάνε μικρές ασκήσεις ρύθμισης του νευρικού συστήματος: πίεσε τα πόδια στο έδαφος, μέτρησε την αναπνοή σου (4 εισπνοή – 6 εκπνοή)

ii) Φτιάξε ένα δροσερό ρόφημα και πιες το αργά, με προσοχή στις αισθήσεις

iii) Άγγιξε απαλά τους καρπούς, το πρόσωπο ή τον αυχένα σου. H ήπια επαφή ρυθμίζει το σύστημα ασφάλειας

 

3. Κοινωνική συμπεριφορά και διάθεση

– Τι μπορεί να συμβαίνει:

i) Δυσκολία να επικοινωνήσεις ή να ανταποκριθείς σε κοινωνικές προσκλήσεις

ii) Αποφυγή επαφών ή ανάγκη για απομόνωση που παρεξηγείται

iii) Νιώθεις «εκτός» όταν οι άλλοι φαίνεται να περνούν καλά

iv) Αίσθηση ενοχής που δεν μπορείς να απολαύσεις τα πράγματα όπως οι γύρω σου

– Τι μπορείς να κάνεις:

i) Επίλεξε επιλεκτική κοινωνικοποίηση με συγκεκριμένες, ασφαλείς και ήρεμες επαφές, χωρίς εξάντληση

ii) Όρισε συναισθηματικά όρια: δεν χρειάζεται να μοιραστείς ή να εξηγείς τα πάντα

iii)Μείνε λίγο μόνος/η με αποδοχή, όχι τιμωρία – το «χρειάζομαι χώρο» είναι φροντίδα, όχι απόρριψη

 

4. Σχέσεις και οικειότητα

– Πώς μπορεί να εκδηλωθεί:

i) Υπερευαισθησία σε σχόλια ή κινήσεις του συντρόφου

ii) Φόβος ότι θα σε απορρίψουν, ακόμα και χωρίς λόγο

iii) Απόσυρση από σωματική ή συναισθηματική εγγύτητα

iv) Ανάγκη για υπερβολική επιβεβαίωση ή έλεγχος

– Τι μπορείς να κάνεις:

i) Ενημέρωσε τον/την σύντροφό σου ότι περνάς εσωτερικά κύματα, δεν χρειάζεται να εξηγείς τα πάντα, αρκεί το: «Δεν είναι προσωπικό, αλλά είμαι λίγο εσωστρεφής αυτές τις μέρες»

ii) Απέφυγε σημαντικές συζητήσεις όταν είσαι συναισθηματικά απορρυθμισμένος/η

iii) Δώσε χρόνο στη σχέση να ξαναβρεί ρυθμό, χωρίς πίεση

 

5. Αίσθηση νοήματος και δραστηριότητες

– Πώς μπορεί να φαίνεται:

i) Δεν σε ελκύει τίποτα, όλα φαίνονται «ίδια»

ii) Κάνεις πράγματα «για να μην κάτσεις», αλλά δεν σε γεμίζουν

iii) Αναρωτιέσαι «γιατί δεν νιώθω όπως παλιά» ή «τι μου συμβαίνει;»

– Τι μπορείς να κάνεις:

i) Βρες μικρές, προσωπικές στιγμές σύνδεσης: ήχος θάλασσας, βραδινή βόλτα, ένα τετράδιο για σκέψεις

ii) Θυμήσου ότι δεν χρειάζεται να “γεμίσεις” το καλοκαίρι, το οποίο μπορεί να είναι και απλά μια εποχή παύσης

iii) Δώσε χώρο στη σιωπή, χωρίς την πίεση του «πρέπει να απολαύσω»

 

Αντί επιλόγου: Το καλοκαίρι δεν είναι διαγωνισμός ευτυχίας

Τα τραύματα δεν εμφανίζονται για να χαλάσουν την καλοκαιρινή μας διάθεση, αλλά για να μας δείξουν τι χρειάζεται ακόμα φροντίδα
Το τραύμα δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αλλά σημάδι πως έχει υπάρξει βάρος που ακόμη χρειάζεται απαλότητα. Αντί να παλέψουμε να «είμαστε καλά με το ζόρι», μπορούμε να γίνουμε στοργικοί σύντροφοι του εαυτού μας. Αντί να προσπαθείς να «ανέβεις» στο ύψος των προσδοκιών, επίλεξε να μείνεις με ό,τι αληθινό σε αφορά. Το καλοκαίρι, πέρα από ήλιος και παρέες, μπορεί να είναι και τόπος αυτοσυμπόνιας και επανεκκίνησης. Και αυτό είναι ίσως η βαθύτερη ίαση. Μέσα στην απλότητα των διακοπών, μπορεί να ξεκινήσει μια βαθύτερη σύνδεση με τον εαυτό. Και έτσι, ίσως το καλοκαίρι να μη φέρει μόνο ανάπαυση, αλλά και απαλότητα, αποδοχή και ανακούφιση.

 

 

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Dunn, E.C., et al. (2018). Developmental timing of trauma exposure and emotion dysregulation in adulthood: Are there sensitive periods when trauma is most harmful? Journal of Affective Disorders, Volume 227, February 2018, Pages 869-877.

Doi: 10.1016/j.jad.2017.10.045.

Huang, H. et al. (2019). The Influence of Summertime Heat Waves on Emotional Health. Research Square.

Doi: 10.21203/rs.2.18532/v1.