Η Σχέση της Ψυχικής Υγείας με την Εγκληματικότητα και η Ανάγκη για Ψυχιατρική Υποστήριξη στην Αντιμετώπιση Εγκλημάτων
Σταυριανή Μανωλά
Επιμέλεια: Ιεροδιακόνου-Τσιμπίδη Φλωρεντία
Η Σχέση της Ψυχικής Υγείας με την Εγκληματικότητα και η Ανάγκη για Ψυχιατρική Υποστήριξη στην Αντιμετώπιση Εγκλημάτων
Η σύνδεση μεταξύ ψυχικής υγείας και εγκληματικότητας είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει επαγγελματίες ψυχικής υγείας, νομικούς και κοινωνιολόγους για πολλά χρόνια. Η ψυχική υγεία μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά των ατόμων με διάφορους τρόπους και σε ορισμένες περιπτώσεις, άτομα με ψυχικές διαταραχές ενδέχεται να εμπλακούν σε εγκληματικές πράξεις. Ωστόσο, η σχέση αυτή δεν είναι απλή και γενικεύσιμη. Οι ψυχικές διαταραχές από μόνες τους δεν οδηγούν αυτόματα σε παραβατική συμπεριφορά, ενώ τα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των ατόμων διαδραματίζουν επίσης σημαντικό ρόλο (Peay, 2020).
Η αναγνώριση αυτής της σύνδεσης είναι ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για την πρόληψη και την αντιμετώπιση εγκλημάτων, αλλά και για την ενίσχυση της ψυχιατρικής υποστήριξης των ατόμων που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές, προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος εγκληματικών πράξεων.
Η Ψυχική Υγεία ως Παράγοντας Εγκληματικότητας
Οι ψυχικές διαταραχές και η εγκληματικότητα έχουν ιστορικά συσχετιστεί σε πολλές μελέτες. Ωστόσο, η σχέση αυτή είναι περίπλοκη και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ορισμένες ψυχικές καταστάσεις, όπως η αντικοινωνική διαταραχή ή η διπολική διαταραχή, έχουν συχνά συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο για επιθετική συμπεριφορά ή άλλες εγκληματικές πράξεις, κυρίως όταν οι ασθενείς δεν λαμβάνουν την κατάλληλη ψυχιατρική φροντίδα (Hailemariam et al., 2024). Αυτός ο κίνδυνος αυξάνεται όταν συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες, όπως η κατάχρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης ή η ιστορία κακοποίησης (Liu et al., 2021).
Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η πλειονότητα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές δεν διαπράττουν εγκλήματα. Μάλιστα, πολλά άτομα με ψυχικές ασθένειες είναι συχνά τα ίδια θύματα εγκληματικών πράξεων. Τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές έχουν αυξημένες πιθανότητες να βιώσουν κακοποίηση και να ζήσουν σε περιβάλλοντα υψηλού κινδύνου, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε εγκληματικές καταστάσεις χωρίς να συνδέεται άμεσα με την ψυχική τους κατάσταση (Halle et al., 2020· Liu et al., 2021).
Προβλήματα και Κίνδυνοι: Αιτίες Εγκληματικών Πράξεων
Μερικά από τα βασικά προβλήματα που σχετίζονται με την εγκληματική συμπεριφορά σε άτομα με ψυχικές διαταραχές περιλαμβάνουν:
- Απουσία ή ανεπαρκής ψυχιατρική φροντίδα: Όταν τα άτομα με ψυχικές διαταραχές δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκή ψυχιατρική υποστήριξη, οι συμπεριφορές τους μπορεί να κλιμακωθούν, οδηγώντας σε ακραίες αντιδράσεις ή ακόμη και εγκληματικές πράξεις.
- Αυτοτραυματισμοί και εγκληματικότητα προς τους άλλους: Ορισμένα άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές ενδέχεται να επιδοθούν σε αυτοτραυματισμούς ή να εκδηλώσουν επιθετική συμπεριφορά προς τους άλλους, ειδικά όταν είναι υπό την επήρεια ψυχιατρικών κρίσεων.
- Κατάχρηση ουσιών: Η κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών είναι ιδιαίτερα συχνή σε άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές. Αυτό μπορεί να εντείνει την επιθετικότητα και να μειώσει την κρίση, οδηγώντας σε εγκληματική συμπεριφορά.
- Κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση: Τα άτομα με ψυχικές διαταραχές συχνά βιώνουν κοινωνική απομόνωση και περιθωριοποίηση, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε αντικοινωνική συμπεριφορά και εγκληματικές ενέργειες ως τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων τους ή ως αντίδραση στην κοινωνική αποδοκιμασία (Kirkbride, 2024· Peay, 2020).
Η Ανάγκη για Ψυχιατρική Υποστήριξη στην Πρόληψη της Εγκληματικότητας
Η ψυχιατρική υποστήριξη είναι κρίσιμη για την πρόληψη εγκληματικών πράξεων σε άτομα με ψυχικές διαταραχές. Η κατάλληλη θεραπεία, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, ψυχολογική στήριξη και κοινωνικές υπηρεσίες, μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων των διαταραχών και να εμποδίσει την κλιμάκωση της συμπεριφοράς. Μερικές από τις σημαντικότερες πτυχές της ψυχιατρικής υποστήριξης περιλαμβάνουν:
- Πρόληψη μέσω της έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας: Η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη ψυχιατρική φροντίδα μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο εγκληματικής συμπεριφοράς. Η θεραπεία πρέπει να περιλαμβάνει τόσο τη φαρμακευτική αγωγή όσο και την ψυχολογική υποστήριξη, καθώς και την εκπαίδευση για την αντιμετώπιση κρίσεων.
- Διαχείριση επιθετικότητας και παρορμητικότητας: Η ψυχιατρική υποστήριξη μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση της επιθετικότητας, της παρορμητικότητας και άλλων συμπεριφορών που ενδέχεται να οδηγήσουν σε εγκληματική δράση.
- Προγράμματα κοινωνικής υποστήριξης: Οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι ψυχιατρικοί φορείς μπορούν να προσφέρουν υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης, οι οποίες ενδέχεται να μειώσουν την κοινωνική απομόνωση και να παρέχουν τα απαραίτητα εργαλεία για την ομαλή ένταξη των ατόμων με ψυχικές διαταραχές στην κοινωνία (Halle et al., 2020· Hailemariam et al., 2024· Kirkbride, 2024).
Ψυχιατρική Υποστήριξη στο Πλαίσιο του Νομικού Συστήματος
Στο νομικό πλαίσιο, η ψυχιατρική υποστήριξη έχει επίσης σημαντικό ρόλο στη διαχείριση εγκλημάτων που διαπράττονται από άτομα με ψυχικές διαταραχές. Η ένταξη ψυχιατρικών εκθέσεων και πραγματογνωμοσύνων μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση των αιτιών πίσω από την εγκληματική συμπεριφορά και να οδηγήσει σε κατάλληλες νομικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις.
- Δικαστική Ψυχιατρική Εκτίμηση: Στην περίπτωση ατόμων που διαπράττουν εγκλήματα ενώ πάσχουν από ψυχικές διαταραχές, η ψυχιατρική εκτίμηση μπορεί να παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για την κατάσταση του κατηγορουμένου και να βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων για το αν η ποινή πρέπει να περιλαμβάνει θεραπεία ή εγκλεισμό σε ψυχιατρική μονάδα αντί για φυλάκιση.
- Εναλλακτικές ποινές: Σε πολλές περιπτώσεις, οι δικαστικές αρχές μπορούν να αποφασίσουν για την εφαρμογή εναλλακτικών ποινών, όπως η ψυχιατρική θεραπεία ή ο εγκλεισμός σε ειδικό ψυχιατρικό κατάστημα, αντί για την παραδοσιακή φυλάκιση. Αυτό ενδέχεται να είναι πιο αποτελεσματικό τόσο για την αποκατάσταση του ατόμου όσο και για την αποφυγή της επανεμφάνισης εγκληματικών πράξεων (Halle et al., 2020· Peay, 2020).
Στρατηγικές για την Υποστήριξη Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές στην Εγκληματικότητα
Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της σχέσης μεταξύ ψυχικής υγείας και εγκληματικότητας, πρέπει να εφαρμοστούν στρατηγικές που ενσωματώνουν την ψυχιατρική υποστήριξη σε όλες τις φάσεις του νομικού συστήματος και της κοινωνικής φροντίδας. Αυτές οι στρατηγικές περιλαμβάνουν:
- Συνεργασία μεταξύ ψυχιατρικών υπηρεσιών και αστυνομίας: Η συνεργασία μεταξύ ψυχιατρικών φορέων, υπηρεσιών πρόληψης και αστυνομίας είναι ζωτικής σημασίας για την έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση, προκειμένου να αποφευχθούν εγκληματικές πράξεις.
- Δημιουργία υποστηρικτικών κοινοτικών δομών: Οι υποστηρικτικές κοινωνικές υπηρεσίες, τα ψυχιατρικά κέντρα και οι ομάδες ψυχολογικής υποστήριξης μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη της εγκληματικότητας και στη διαχείριση της ψυχικής υγείας.
- Εκπαίδευση της κοινότητας και των επαγγελματιών: Η ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών του δικαστικού και κοινωνικού τομέα για τη σημασία της ψυχικής υγείας στην εγκληματικότητα είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της ορθής και κατάλληλης αντιμετώπισης αυτών των ατόμων.
Συμπέρασμα: Ψυχική Υγεία και Εγκληματικότητα: Η Ανάγκη για Πρόληψη και Θεραπεία
Η σύνδεση της ψυχικής υγείας με την εγκληματικότητα δεν είναι απλώς μια νομική ή κοινωνική πρόκληση, αλλά και μια ανθρώπινη ανάγκη για φροντίδα και υποστήριξη. Η ψυχιατρική υποστήριξη μπορεί να αποτρέψει την εγκληματική συμπεριφορά και να βελτιώσει τη ζωή των ατόμων με ψυχικές διαταραχές. Επενδύοντας στην πρόληψη, την έγκαιρη διάγνωση και την κατάλληλη θεραπεία, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι με ψυχικές διαταραχές δεν αντιμετωπίζουν στιγματισμό και περιθωριοποίηση, αλλά έχουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να ζήσουν μια υγιή και δημιουργική ζωή.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Hailemariam, M. et al. (2024). Mental health interventions for individuals with serious mental illness in the criminal legal system: a systematic review. BMC Psychiatry.
Halle et al. (2020). The link between mental health, crime and violence. New Ideas In Psychology. Doi: 10.1016/j.newideapsych.2020.100779.
Kirkbride, J. et al. (2024). The social determinants of mental health and disorder: evidence, prevention and recommendations. World Psychiatry, Volume 23, Issue 1. Doi: 10.1002/wps.21160.
Liu et al. (2021). Trauma exposure and mental health of prisoners and ex-prisoners: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, Volume 89, November 2021, 102069. Doi: 10.1016/j.cpr.2021.102069.
Peay, J. (2020). Mental Health and Crime. Routledge.
