Τι κρύβεται πίσω από μια αντίδραση;
Γράφει η Μαρία Τριγώνη
Υπάρχει φως πίσω από την κουρτίνα της αντίδρασης;
Σύμφωνα με τον τρίτο Νευτωνικό Νόμο σε κάθε δράση αντιστοιχεί μία αντίθετη αντίδραση,
αρχή που μετεξελίχθηκε στο πλαίσιο των ανθρωπίνων σχέσεων. Στις διαπροσωπικές
επαφές ως αντίδραση αποδεχόμαστε την απάντηση που προβάλλει ο αποδέκτης ενός
ερεθίσματος. Όπως είναι φυσικό, η κάθε δράση προκαλεί μία αλυσίδα αποκρίσεων, των
οποίων ο βαθμός, η συχνότητα και η ένταση εξαρτώνται άμεσα από τον τρόπο
αποκωδικοποίησης του ερεθίσματος, τη φύση και την ποιότητά του, καθώς και την
ψυχολογική κατάσταση του παραλήπτη τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Οι αντιδράσεις των ανθρώπων ποικίλουν ως προς το επίπεδο συνειδητότητας, αφού ο
καθένας έχει ξεκλειδώσει διαφορετικές πτυχές του ασυνειδήτου. Ως απόρροια, μία μερίδα
του πληθυσμού εκφράζεται με τρόπο περισσότερο συναισθηματικό, ενώ σε άλλες
περιπτώσεις οι απαντήσεις που δίδονται εδράζονται, κυρίως, στη λογική. Αυτή η επιλογή,
ωστόσο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και με τον τύπο της προσωπικότητας του ατόμου. Μία
συνιστώσα κληρονομικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων καθορίζει την ιδιοσυγκρασία
του παιδιού που μετέπειτα θα εξελιχθεί σε έναν ευερέθιστο ή μετριοπαθή ενήλικα.
Σύμφωνα με το οικολογικό μοντέλο ο άνθρωπος δέχεται επιδράσεις από τα διάφορα
συστήματα, στα οποία εντάσσεται κατά τη διάρκεια της ζωής του. Η επεξεργασία αυτών
των ερεθισμάτων που καταλήγει στην αποδοχή ή την απόρριψή τους επηρεάζει τον τρόπο
σκέψης και συμπεριφοράς. Οι εμπειρίες που ο καθένας προσκομίζει μέσα από καταστάσεις
που καλείται να αντιμετωπίσει συσσωρεύονται και οργανώνονται σε κατηγορίες, οι οποίες
διευκολύνουν την πρόσβαση σε αυτές. Δεν είναι παράδοξο, λοιπόν, να αναφέρουμε πως
ακόμη και οι αντιδράσεις μας σε αιφνίδια γεγονότα συχνά δύνανται να προβλεφθούν βάσει
των γνωστικών σχημάτων και των μοτίβων συμπεριφοράς που ο καθένας έχει
διαμορφώσει.
Τι συμβαίνει, όμως, στις περιπτώσεις που ένα ουδέτερο φαινομενικά ερέθισμα εγείρει
υπερβολικά έντονες αντιδράσεις; Η αναζήτηση των αιτιών, πιθανώς, θα ξεκινούσε από την
βρεφική ηλικία, εστιασμένη στα τραύματα που άφησαν στίγματα στον ψυχισμό. Καμιά
φορά, ο καταιγισμός ερεθισμάτων σε συνδυασμό με τις δυσμενείς συνθήκες δεν
επιτρέπουν στο άτομο να βολιδοσκοπήσει την κατάσταση και να λάβει συνειδητές
αποφάσεις. Επειδή, όμως, λειτουργούμε με κεραίες, μέσω των αισθήσεών μας, έχουμε
προσλάβει σημαντικές πληροφορίες, που παραμένουν, όμως, ακατέργαστες και
διοχετεύονται ακούσια στο ασυνείδητο. Το τελευταίο, συγκεντρώνει μεγάλο ενεργειακό
φορτίο, ικανό να δημιουργήσει πόλωση, λόγω των αντίρροπα φορτισμένων ώσεων που
εκλύει. Όταν ο άνθρωπος απομακρύνεται από τη συνειδητή πλευρά του, δημιουργούνται
εσωτερικές εκρήξεις που αδυνατεί να ερμηνεύσει. Οι αυτόματες συναισθηματικές
αντιδράσεις συνιστούν τις αποφυάδες του πυρήνα που εσωκλείει τις προ υπάρχουσες
συναισθηματικές μνήμες. Οι πρώιμες συγκινησιακές μνήμες καταγράφονται στον
εγκέφαλο, χωρίς να λεκτικοποιηθούν, αφού η μη-λεκτική επικοινωνία προηγείται, με
αποτέλεσμα να εκφράζονται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Έντονες αντιδράσεις, δυσανάλογες
των περιστάσεων, αποτελούν απλώς μία προσπάθεια του ασυνειδήτου να εκτοπίσει
παλαιότερα άχθη και να αποφορτιστεί. Πόσο μάλλον, όταν το άτομο λόγω της
αναπαραγωγής των άλυτων παρελθοντικών συμπτωμάτων βιώνει πίεση στο παρόν που
ενισχύει την αρνητική του αυτό-εικόνα!
Πέρα από τις γνωστικές ασυμφωνίες και τις συναισθηματικές αμφιταλαντεύσεις του
ατόμου, η ποιότητα της δράσης και ο σκοπός αυτής επηρεάζουν άμεσα την απόκριση.
Αποτελεί κοινή παραδοχή, πως καθένας μας παλεύει για την κατάσβεση των αναδυόμενων
ανασφαλειών, χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι οποιαδήποτε ευέξαπτη αντίδραση πρέπει να
αποδίδεται σε εσωτερικά κίνητρα και καταπιεσμένα συναισθήματα του αποδέκτη. Συχνά,
οι προθέσεις του δράστη και οι ασάφειες γύρω από αυτές οδηγούν σε αναταράξεις. Το
μέγεθος της αντίδρασης είναι ανάλογο των απαιτήσεων και της προσπάθειας επιβολής του
πομπού διαμέσου των μηνυμάτων του. Όταν η πηγή πιέζει, περιορίζοντας τις διαθέσιμες
επιλογές, η αντίδραση οξύνεται. Η απαίτηση για συμμόρφωση προκαλεί την τάση
αντίστασης, ειδικότερα σε περιπτώσεις που ερμηνεύεται ως εγχείρημα άρσης της
προσωπικής ελευθερίας.
Ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται βάσει της οπτικής του τα πεπραγμένα, με επακόλουθο
να ρυθμίζει αντίστοιχα τη συμπεριφορά του. Ένα φαινομενικά ουδέτερο ερέθισμα μπορεί
να γίνει η αιτία ή η αφορμή για κάποιον να ξεσπάσει. Όλοι έχουμε δικαίωμα στην
εκδήλωση θυμού, αρκεί να πραγματοποιείται με λελογισμένο τρόπο σε καταστάσεις που
νιώθουμε πνιγμό ή αδικία. Είναι καλό να ενθαρρύνουμε τα άτομα να εκφράζουν τα
συναισθήματά τους, ακόμα κι αν είναι δυσάρεστα, αποτρέποντας τακτικές συσσώρευσής
τους, όπως εκείνη του σακιού. Το στοίβαγμα παραπόνων, μέχρι την τελική έκρηξη δεν
ωφελεί, καθότι στηρίζεται στην αναβολή και την επιβάρυνση των ήδη τεταμένων σχέσεων.
Χρειάζεται αληθινή θέληση για την επίδειξη εγκράτειας στις συναισθηματικές μας
αντιδράσεις, ειδικά εάν αυτή απορρέει αβίαστα από μέσα μας…
