Όταν η πραγματικότητα απογοητεύει τις προσδοκίες
Γράφει η Μελίνα Χελιώτη
Οι προσδοκίες θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι σαν δίκοπο μαχαίρι. Από την μία πλευρά βοηθούν τα άτομα να έχουν έναν σαφή στόχο στην ζωή τους και να ορίζουν έτσι τις επόμενες κινήσεις και το πρόγραμμα τους. Από την άλλη δημιουργούν μία πλάνη ασφάλειας και ταυτόχρονα χρονικής πίεσης που μπορεί να συντρίψει την ουτοπικά προγραμματισμένη ζωή, καθώς το μέλλον είναι σίγουρα αβέβαιο όσο καλό πρόγραμμα και να έχουμε κάνει. Όταν οι άνθρωποι θέτουν πολλαπλές προσδοκίες για την ζωή τους και δεν είναι ακόμα έτοιμοι να κάνουν τις απαραίτητες πράξεις και θυσίες για τις πετύχουν, τείνουν να αισθάνονται πολύ μεγαλύτερη δυσφορία. Επίσης, συχνό είναι, είτε λόγω εσωτερικής ή εξωτερικής πίεσης, να θέτουν τόσο υψηλές προσδοκίες και στόχους, τους οποίους εν τέλει να αδυνατούν να φέρουν εις πέρας. Βέβαια, αυτά έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και στην ποιότητα της καθημερινότητας, καθώς τα άτομα βιώνουν βαθύτατη ματαίωση και απογοήτευση.
Οι πιο συχνοί λόγοι που κάποιος βιώνει προσωπική απογοήτευση είναι τόσο εσωτερικής, όσο και εξωτερικής φύσης. Για αρχή, όταν η προσωπική κατάσταση των ατόμων δεν ανταποκρίνεται στις κοινωνικές προσδοκίες, όπως η οικονομική σταθερότητα, η επαγγελματική ανέλιξη ή τα στάδια των σχέσεων, τα ίδια μπορεί να αισθάνονται απογοητευμένα και να κρίνουν αρνητικά τον εαυτό τους. Ακόμη, οι άνθρωποι τείνουν να συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους, ειδικά στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου τα στιγμιότυπα της ζωής των άλλων είναι εύκολα προσβάσιμα. Όταν αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι πετυχαίνουν περισσότερα ή τα καταφέρνουν καλύτερα (σύμφωνα με την υποκειμενική κρίση του καθενός), μπορεί να αισθάνονται ανεπαρκείς και απογοητευμένοι από την δική τους πρόοδο.
Ταυτόχρονα, όταν οι επιθυμητοί στόχοι δεν πραγματοποιούνται αυτό μπορεί να προκαλέσει την αίσθηση της αποτυχίας, η οποία μπορεί να είναι αποθαρρυντική και να οδηγήσει σε αυτοκριτική, η οποία είναι συνήθως αρνητική. Επιπλέον, οι άνθρωποι συχνά φοβούνται μήπως μετανιώσουν για τις χαμένες ευκαιρίες αργότερα στην ζωή τους. Αυτός ο φόβος μπορεί να εντείνει τα συναισθήματα απογοήτευσης, όταν πιστεύουν ότι δεν ανταποκρίθηκαν στις δυνατότητές τους. Με την επίτευξη των στόχων του κάθε ατόμου συνδέεται και η αίσθηση της προσωπικής αξίας και της ταυτότητας. Μ’ αυτόν τον τρόπο όταν δεν εκπληρώνονται οι στόχοι δημιουργείται κρίση ταυτότητας και συναισθήματα ανεπάρκειας.
Σε βαθύτερο προσωπικό επίπεδο, όταν οι άνθρωποι κάνουν μεγάλα όνειρα και αποκτούν σχετικές φιλοδοξίες, τότε ενδέχεται να οδηγηθούν σε βαθιά απογοήτευση, αν τα όνειρα αυτά είναι κεντρικής σημασίας για την αίσθηση του σκοπού και της ευτυχίας και δεν εκπληρωθούν. Ακόμη, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι προηγούμενες εμπειρίες τραυμάτων ή αποτυχιών. Προηγούμενα ανεπίλυτα τραύματα μπορεί να καλλιεργήσουν τον φόβο επανάληψης αυτών των εμπειριών, οδηγώντας σε απογοήτευση όταν η πρόοδος είναι αργή ή δύσκολη. Μ’ αυτόν τον τρόπο το να βρίσκεται κανείς σε διαφορετικό στάδιο ζωής από το αναμενόμενο ή το να μην ανταποκρίνεται στην αυτο-κατασκευασμένη ταυτότητα του μπορεί να συνδεθεί με αισθήματα απώλειας και ανεπάρκειας αλλά και κρίσης. Ύστερα, το αίσθημα ανεπάρκειας ή αναξιότητας μπορεί επίσης να προκύψει από τη σύγκριση του εαυτού με άλλους ή από την εσωτερίκευση αρνητικών ανατροφοδοτήσεων από προηγούμενες εμπειρίες.
Σε σχέση με τον κοινωνικό περίγυρο, η εξωτερική πίεση από γονείς, μέντορες ή πρόσωπα εξουσίας για την επίτευξη ορισμένων στόχων μπορεί να κάνει τα άτομα να αισθάνονται παγιδευμένα και ανίκανα να ακολουθήσουν τις δικές τους αυθεντικές επιθυμίες. Ως αποτέλεσμα, με το πέρας του χρόνου έρχεται πολλές φορές και η συνειδητοποίηση ότι κάποιος έχει επενδύσει στην ικανοποίηση των προσδοκιών, που οι άλλοι έχουν για τον ίδιο κι όχι στα δικές του επιθυμίες. Ο χρόνος που δαπανήθηκε για κάτι «άσκοπο» μπορεί να γεμίσει το άτομο με άγχος για να προλάβει να πραγματοποιήσει τις δικούς του στόχους. Αυτή η αίσθηση του επείγοντος το απομακρύνει, όμως, και από την πραγματική εκτίμηση των βημάτων που κάνει προς τον στόχο. Τέλος, είναι λογικό εάν ένα άτομο έχει επενδύσει συναισθηματικά σε συγκεκριμένους στόχους η μη επίτευξή τους να οδηγήσει σε σημαντική απογοήτευση.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι αυτοί οι βαθιά προσωπικοί λόγοι είναι πολύπλοκοι και αλληλένδετοι. Η αντιμετώπιση και διαχείριση τέτοιων συναισθημάτων απογοήτευσης συχνά προϋποθέτουν αυτό-αναστοχασμό και αυτό-συμπόνια. Η αναζήτηση υποστήριξης από φίλους, την οικογένεια ή έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί επίσης να είναι ευεργετική για την αντιμετώπιση αυτών των συναισθημάτων και τη δημιουργία μιας πιο θετικής προοπτικής για τη ζωή. Επιπλέον, η επανεκτίμηση των στόχων, ο καθορισμός ρεαλιστικών προσδοκιών και η εστίαση στην προσωπική ανάπτυξη και πρόοδο αντί της σύγκρισης με άλλους μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της απογοήτευσης. Η κατανόηση των βαθύτερων αιτιών και η προσπάθεια για προσωπική ανάπτυξη μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να βρουν μεγαλύτερη ικανοποίηση στο ταξίδι της ζωής τους, ακόμη και όταν αυτό αποκλίνει από τις αρχικές τους προσδοκίες. Η αντιμετώπιση της απογοήτευσης είναι ένα φυσιολογικό μέρος της ζωής και είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ζωή είναι ένα ταξίδι με σκαμπανεβάσματα.
