Μαθαίνοντας σε ένα παιδί τη συναίνεση

Γράφει η Γρίβα Ίρις, φοιτήτρια ψυχολογίας

Όσο περνάει ο καιρός και οι εποχές αλλάζουν, τόσο περισσότερο έρχεται στο φως η
επιτακτική ανάγκη να μιλήσουμε στα παιδιά μας για το σεξ, το σώμα, τη συναίνεση. Καθώς
το σεξ βγαίνει σιγά σιγά από τη σφαίρα του “ταμπού” και απενοχοποιείται, είναι πολύ
σημαντικό να ευαισθητοποιούμε τα παιδιά και να τα φέρνουμε κοντά με την εμπειρία του
σώματός τους και την κατανόηση της έννοιας της συγκατάθεσης.
Όταν εμείς οι ίδιοι έχουμε απενοχοποιήσει το σεξ και γνωρίζουμε τι αισθανόμαστε καλό και
τι κακό πάνω μας, όταν έχουμε θέσει ως ενήλικες όρια, τα οποία δεν καταρρίπτονται
μπροστά στην πίεση, και όταν αισθανόμαστε σεβασμό και αγάπη προς το σώμα μας και το
σώμα του άλλου, τότε θα μπορέσουμε να μιλήσουμε στα παιδιά μας χωρίς να τους
μεταφέρουμε την ενοχή που έχει τόσο βαθιά ριζωθεί στην κοινωνία μας.
Η πιο σημαντική πτυχή του ζητήματος είναι η έννοια της συναίνεσης. Αυτή θα πρέπει να
καλλιεργείται μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον με σεβασμό προς τις ανάγκες, τις
επιθυμίες και τα όρια του παιδιού. Συχνά ακούμε : “Δώσε ένα φιλί στη γιαγιά”, “Κάτσε
πάνω στη θεία που θέλει να σε χαϊδολογήσει”, “Κάνε μου μια αγκαλιά που σου έφερα
παιχνίδι”. Ενώ ίσως για κάποιους από εσάς αυτά να ακούγονται άκακα, γιατί
αναφερόμαστε σε οικογενειακές σχέσεις, που τρέφονται από τρυφερότητα και
ανιδιοτέλεια, στην πραγματικότητα αναγκάζουμε ένα παιδί, λόγω αυτής της αγάπης που
τρέφουν οι άλλοι για εκείνο, να καταρρίψει τα όριά του, να “σπάσει τη φούσκα του
προσωπικού χώρου”, και, ακόμη κι αν κλαίει, εμείς οι μεγάλοι να επιμένουμε να το
πάρουμε στην αγκαλιά μας ή να του δώσουμε φιλί. Και όλα αυτά γιατί; Επειδή μας το
χρωστάει που το αγαπάμε, που του πήραμε παιχνίδι, γιατί αλλιώς θα είμαστε
στεναχωρημένοι και ανικανοποίητοι.
Ας αναλογιστούμε τώρα, τί ακριβώς είναι αυτό που διδάσκουμε εκείνη τη στιγμή στο παιδί.
Του διδάσκουμε πως εάν κάποιος μας αγαπάει πολύ, για να τον ευχαριστήσουμε θα πρέπει
να τον κρατήσουμε χαρούμενο, να του δώσουμε αυτό που ζητάει (ένα χάδι, ένα φιλί, ένα
“σ’αγαπώ”). Αυτό, ακόμη και με το κόστος της δικής μας ηρεμίας και εσωτερικής ειρήνης
με την ψυχή και το σώμα μας. Μεγαλώνοντας, το παιδί θα φέρει αυτές τις εμπειρίες μαζί
του, προσαρμόζοντάς τες στις συντροφικές και φιλικές του σχέσεις. Θα καταφέρει να
αποκτήσει ανοχή για καταστάσεις και συμπεριφορές, και να αποδέχεται αισθήματα που
βίαια θα εισβάλλουν στη ζωή του.
Αυτή η ανοχή στις επιταγές των άλλων ανθρώπων και η αδυναμία να πει κανείς “Όχι”,
είναι συχνά η αιτία της σεξουαλικής κακοποίησης. Έρευνες δείχνουν ότι το 60% των
θυμάτων παιδικής σεξουαλικής βίας (Child Sexual Abuse, CSA) δεν αποκαλύπτουν ποτέ το
τραύμα τους. Αυτό γιατί συχνά δεν γνωρίζουν ότι έχουν επιλογές, ότι υπάρχουν λύσεις,
φοβούνται πως δεν θα τα πιστέψουν οι μεγαλύτεροι, πως φταίνε τα ίδια τα παιδιά και
αισθάνονται ντροπή και σύγχυση, ακόμη και για το πώς αντέδρασε το σώμα τους. Ακόμη
δυσκολότερη γίνεται η κατάσταση όταν τα παιδιά απειλούνται για να μη μιλήσουν για αυτό
που τους συμβαίνει ή στην περίπτωση που ο θύτης είναι μέλος της οικογένειας, και δεν
ξέρουν πού να απευθυνθούν και πώς να το εκφράσουν.

Το θετικό είναι πως μπορούμε πολύ αποτελεσματικά να μάθουμε στα παιδιά τη συναίνεση
και τα όρια από μικρή ηλικία με απλούς και καθημερινούς τρόπους.
Όπως:
1. Είναι σημαντικό να βοηθήσουμε τα παιδιά να έρθουν σε επαφή με τον εαυτό τους,
να γνωρίσουν το σώμα τους με την ασφάλεια και καθοδήγηση των σημαντικών
άλλων και μέσα από παιδικά βιβλία που μιλούν για το σώμα και την εικόνα του.
2. Οι γονείς μπορούν να μιλήσουν στα παιδιά για το καλό και το κακό άγγιγμα, το
άγγιγμα που είναι τρυφερό και μας κάνει να αισθανόμαστε όμορφα και για αυτό
που μας δυσκολεύει και μας στρεσάρει. Είναι εύκολο να μάθουμε σε ένα παιδί ποια
σημεία του σώματος δεν επιτρέπεται να αγγίξει κάποιος περιορίζοντας τα σημεία
αυτά στα σημεία που βρίσκονται τα εσώρουχα. Αυτό θα είναι πιο εύκολο να το
μάθει και να το θυμάται ένα παιδί.
3. Ακόμη, μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί να μάθει την αξία του να ζητάμε την
άδεια πρωτού αγγίξουμε κάποιον και να βρίσκουμε εναλλακτικούς τρόπους να
εκφράσουμε τη χαρά μας ή την αγάπη μας, με το τρόπο που δεν θα δυσκολέψουμε
τον άλλον. Έτσι λοιπόν, μπορεί το παιδί, αν δεν θέλει να δώσει αγκαλιά, να στείλει
ένα φιλί ή να χαιρετήσει από μακριά. Και φυσικά το αντίθετο.
4. Το παραπάνω, μας φέρνει στο επόμενο πολύ σημαντικό μάθημα για τα παιδιά: αυτό
του “Όχι”. Να μάθει δηλαδή να αρνείται κάτι που δεν του ταιριάζει και που δεν του
αρέσει, θέτοντας, κυρίως λεκτικά, τα όριά του. Και αντιθέτως, να μάθει να δέχεται
και το “Όχι” των άλλων. Αυτό μπορεί να γίνει με τη βοήθεια των γονιών και των
σημαντικών άλλων σε απλές καθημερινές συνήθειες. Μπορούμε δηλαδή να πούμε:
“Θέλεις να σε βοηθήσω να αλλάξεις ρούχα;”, “Θέλεις να σου χτενίσω τα μαλλιά/να
σου πλύνω την πλάτη/να σου δώσω ένα φιλί;”
5. Τελευταίο, αλλά πολύ σπουδαίο, είναι να μην πιέζουμε ένα παιδί να φιλήσει, να
αγκαλιάσει και να αγγίξει κανέναν, εφόσον δεν θέλει, ακόμη κι αν είναι η γιαγιά, ο
μπαμπάς ή τα αδέρφια του. Να σεβόμαστε κι εμείς οι ίδιοι με αυτόν τον τρόπο το
“Φτάνει, δεν θέλω” του παιδιού.