Διαταραχές διάθεσης και κορίτσια στην εφηβεία
Επιμέλεια Σταματία Καραγιάννη, φοιτήτρια Ψυχολογίας
Το άγχος και η κατάθλιψη παρατηρούνται και στα δύο φύλα, με τα κορίτσια, όμως, να εμφανίζουν υψηλότερο κίνδυνο από τα αγόρια, κατά την περίοδο της εφηβείας. Πριν από αυτή, η προδιάθεση για διαταραχές της διάθεσης είναι ίδια και στα δύο φύλα. Στα μέσα της εφηβείας όμως, τα κορίτσια έχουν παραπάνω από διπλάσιες πιθανότητες να διαγνωσθούν με διαταραχή της διάθεσης.
Γιατί τόσο μεγάλη ανισότητα στις διαταραχές της διάθεσης; Γνωρίζουμε από μελέτες στον εγκέφαλο ότι υπάρχουν διαφορές στον τρόπο που τα κορίτσια και τα αγόρια επεξεργάζονται τα συναισθηματικά ερεθίσματα. Ειδικότερα, τα κορίτσια ωριμάζουν γρηγορότερα από τα αγόρια, αναφορικά με την συναισθηματική τους αντίληψη, με επόμενο αυτή η ευαισθησία να καθιστά τα κορίτσια πιο ευάλωτα στην κατάθλιψη και το άγχος.
Είναι πιθανό αυτή η διαφυλική διαφορά στην περίοδο της εφηβείας να μπορεί να συνδεθεί με εξελικτικά πλεονεκτήματα. Αναλυτικότερα, τα κορίτσια είναι πιθανό να είναι προγραμματισμένα να εναρμονίζονται νωρίτερα με τα συναισθηματικά ερεθίσματα, διότι αυτό ήταν επωφελές για την ανατροφή παιδιών, ενώ, για τους νέους άντρες, δεδομένου του ρόλου τους ως κινηγοί και προστάτες, η συναισθηματική ανταπόκριση φαίνεται να είναι σημαντικό να μην υπάρχει.
Η υπόθεση ότι οι διαφορές στην συναισθηματική ευαισθησία είναι βαθιά προγραμματισμένες – προκαθορισμένες υποστηρίζεται από το γεγονός πως παρότι η ζωή των γυναικών έχει εμφανώς αλλάξει (π.χ. επαγγελματική καριέρα, ανταγωνισμός), τα ποσοστά κατάθλιψης δεν έχουν πέσει. Ακόμα και η συμμετοχή πολλών κοριτσιών σε αθλήματα και έντονη σωματική άσκηση δεν έχει μειώσει τα ποσοστά, αν και η σωματική άσκηση είναι σημαντική για την ευημερία, καθώς και ένας αποτελεσματικός τρόπος για να βοηθηθεί να ξεπεράσει κάποιος την κατάθλιψη.
Συμπτώματα της κατάθλιψης στις έφηβες
Στην εφηβική κατάθλιψη, αυτό που οι άνθρωποι τείνουν να παρατηρούν πρώτα είναι η απόσυρση, ή η απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που άλλοτε της άρεσαν. Μπορεί να υπάρχουν και άλλες αλλαγές στη διάθεσή της, συμπεριλαμβανομένης της θλίψης ή του εκνευρισμού, ή αλλαγές στη συμπεριφορά, συνδυαστικά με τις διαφοροποιήσεις στην όρεξη, τα επίπεδα ενέργειας, τον ύπνο και την ακαδημαϊκή απόδοση. Αν διάφορα από τα παραπάνω συμπτώματα είναι παρόντα, να είστε σε εγρήγορση για την πιθανότητα κατάθλιψης.
Το τελευταίο κρίνεται ιδιαίτερης σημασίας, καθώς από τη στιγμή που τα μέλη της οικογένειας ή άλλα άτομα γύρω της εντοπίσουν την απώλεια ενδιαφέροντος στα περισσότερα πράγματα, ή όπως αποκαλείται ανηδονία, συνήθως είναι καταθλιπτική. Η κατάθλιψη είναι μία εσωτερική διαταραχή, η οποία διαταράσσει τη συναισθηματική ζωή του ασθενούς. Για το λόγο αυτό, παίρνει περισσότερο χρόνο, όχι μόνο για τους άλλους να την αναγνωρίσουν, αλλά συχνά και για την ίδια την ασθενή να συνειδητοποιήσει ότι ο τρόπος σκέψης και οι συναισθηματικές αντιδράσεις της είναι διαταραγμένες.
Να σημειωθεί ότι υπάρχουν δύο είδη κατάθλιψης. Στην μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, η οποία αποτελεί και την πιο κοινή μορφή, τα συμπτώματα που την χαρακτηρίζουν συμβαίνουν σε κάποιο πιθανό σοβαρό επεισόδιο, το οποίο τείνει να διαρκεί επτά με εννέα μήνες. Παράλληλα, όμως, υπάρχει και μία ακόμα μορφή κατάθλιψης, η δυσθυμική διαταραχή, στην οποία τα συμπτώματα είναι πιο ήπια, αλλά διαρκούν περισσότερο, ακόμα και χρόνια. Ενώ, λοιπόν, η εμπειρία της δυσθυμίας είναι λιγότερο εξουθενωτική για το παιδί, ο κίνδυνος ελλοχεύει στο γεγονός ότι υπάρχει περισσότερη συσσωρευμένη καταστροφή και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που το παιδί μένει εκτός της υγιούς αναπτυξιακής πορείας.
Συμπτώματα του άγχους
Το άγχος αποτελεί ένα φυσιολογικό προσαρμοστικό σύστημα, το οποίο επιτρέπει στο σώμα να γνωρίζει πότε βρίσκεται σε κίνδυνο. Το πρόβλημα με το άγχος ξεκινάει όταν αυτό υπερβαίνει τα δεδομένα της κατάστασης, αλλά και όταν επεμβαίνει στην λειτουργική ικανότητα του ατόμου. Μία υπερβολικά αγχώδης έφηβη μπορεί να αποσυρθεί από δραστηριότητες διότι είναι πολύ τρομαγμένη ή αγχωμένη.
Μία έφηβη που είναι αγχώδης από την παιδική της ηλικία είναι πιθανό να έχει δημιουργήσει έναν τρόπο ζωής γύρω από τα άγχη της. Πιο συγκεκριμένα, οι δραστηριότητες και τα περιβάλλοντα που επιλέγει ή αποφεύγει, οι φίλοι που νιώθει άνετα μαζί, οι προσδοκίες και τα όρια που έχει δημιουργήσει την οικογένεια, τους φίλους και τους καθηγητές, είναι όλα κομμάτι του τρόπου ζωής της. Για το λόγο αυτό αποτελεί πρόκληση η θεραπεία του άγχους όσο μεγαλύτερο έιναι το διάστημα που ένα παιδί έχει ζήσει με αυτό, αναπτύσσοντας ανθυγιεινούς μηχανισμούς αντίδρασης για να ανταπεξέρθει.
Γιατί η παρέμβαση από νωρίς είναι κρίσιμη
Όταν ένα κορίτσι είναι καταθλιπτικό ή αγχώδες, ο πόνος της δεν είναι ο μόνος λόγος που η βοήθεια κρίνεται σημαντική. Συνδυαστικά με τις διαταραχές αυτούσιες, υπάρχουν επιπρόσθετες συνέπειες που δύνανται να οδηγήσουν σε μακροπρόθεσμα προβλήματα. Μαζί με την κατάθλιψη συνυπάρχουν η μειωμένη ενέργεια και η χαμηλή συγκέντρωση, παράγοντες που μπορούν να έχουν σοβαρό αντίκτυπο στην κοινωνική και ακαδημαϊκή λειτουργικότητα. Παράλληλα, το άγχος και η απόσυρση, που συνήθως το ακολουθεί, είναι ομοίως καταστροφικά.
Για παράδειγμα, καθώς πέφτουν οι επιδόσεις στο σχολείο, μειώνεται αντιστοίχως η αυτοπεποίθηση και η αυτοεικόνα του κοριτσιού, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει το μέλλον της, αν είναι παρατεταμένο. Την ίδια στιγμή, η κοινωνική μάθηση είναι το ίδιο κρίσιμη, αφού ελλείμματα εκεί όχι μόνο την καθιστούν πιο πίσω από τους συνομηλίκους της, αλλά μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση.
Άλλες διαταραχές
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι το άγχος και η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχουν στον ίδιο έφηβο και ίσως χρειάζεται να αντιμετωπιστούν ως δύο ξεχωριστές διαταραχές. Το άγχος είναι πιθανότερο να συμβεί χωρίς την κατάθλιψη συγκριτικά με το αντίστροφο. Το γεγονός αυτό φαίνεται να οφείλεται στο ότι η κατάθλιψη οδηγεί σε άγχος, καθώς ο αρνητικός τρόπος σκέψης ενός καταθλιπτικού εφήβου οδηγεί από μόνος του σε αβεβαιότητα. Διαφορετικά, είναι δυνατό να υπάρχει αυτή η σύνδεση επειδή οι περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζονται από το άγχος και την κατάθλιψη είναι κοντινές και αμφότερες επηρεασμένες.
Την ίδια στιγμή, δύο σοβαρά προβλήματα εμφανίζονται συνδεδεμένα την εφηβική κατάθλιψη και το άγχος, ο αυτοκτονικός ιδεασμός (ή συμπεριφορά) και η κατάχρηση ουσιών. Η αυτοκτονία είναι η τρίτη αιτία θανάτου μεταξύ εφήβων και νέων ενηλίκων (15 με 24 ετών), ενώ είναι γνωστό ότι τα περισσότερα θύματα υπέφεραν από κάποια ψυχιατρική ασθένεια. Ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο διατρέχουν οι έφηβοι που κρύβουν την κατάθλιψη και το άγχος τους από τους γονείς και τους φίλους τους. Παρόμοια, η πλειοψηφία των εφήβων που εμφάνισαν προβλήματα κατάχρησης ουσιών παρουσίαζαν, επίσης, ψυχιατρικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων ως πιο συχνές, το άγχος ή την κατάθλιψη, γεγονός που υπογραμμίζει για ακόμη μία φορά τη σημασία της έγκαιρης θεραπείας.
Δύο ακόμα προβλήματα που εμφανίζονται συχνότερα στα έφηβα κορίτσια είναι οι διατροφικές διαταραχές και ο αυτοτραυματισμός ή χαράκωμα. Αν κα τα δύο παραπάνω συγχέονται με την κατάθλιψη, η υπόθεση ότι προέρχονται από την τελευταία δεν υποστηρίζεται. Τα κορίτσια που παρουσιάζουν διατροφικές διαταραχές συχνά δεν εμφανίζουν σημάδια κατάθλιψης. Παρόμοια, οι συμπεριφορές αυτοτραυματισμού αποτελούν ένα είδος μηχανισμού ανταπόκρισης που τα παιδιά υιοθετούν για να ανακουφίσουν το συναισθηματικό πόνο. Οι συμπεριφορές αυτές μπορούν να συμβούν ή και να αναπτυχθούν μαζί με κάποιες διαταραχές της διάθεσης, αλλά όχι να αποτελούν επόμενο των τελευταίων.
Θεραπείες για το άγχος και την κατάθλιψη
Ευτυχώς, η γρήγορη παρέμβαση από έναν ειδικό υγείας μπορεί να ελαττώσει την περίοδο ασθένειας και να αυξήσει την πιθανότητα η έφηβη να μην απουσιάζει από σημαντικά γεγονότα ζωής.
Η πιο συχνή παρέμβαση που ακολουθεί ένας ειδικός ψυχικής υγείας είναι κάποια μορφή γνωσιακό-συμπεριφοριστικής θεραπείας, ενώ ανάλογα την ηλικία του παιδιού, μπορεί να υπάρξει και εκπαίδευση των γονέων. Η γνωσιακό-συμπεριφοριστική θεραπεία (ΓΣΘ) βασίζεται στην ιδέα ότι ένα άτομο που υποφέρει από μία διαταραχή της διάθεσης έχει παγιδευτεί σε ένα αρνητικό μοτίβο σκέψης. Τα καταθλιπτικά παιδιά τείνουν να αξιολογούν τους εαυτούς τους αρνητικά, να μεταφράζουν τις πράξεις των άλλων με αρνητικό τρόπο και να υποθέτουν το χειρότερο δυνατό αποτέλεσμα. Με τον ίδιο τρόπο, ένα παιδί που πάσχει από άγχος κυριεύεται από φόβους αρνητικών αποτελεσμάτων πολύ πριν αυτά συμβούν. Στην ΓΣΘ οι πάσχοντες μαθαίνουν να αλλάζουν αυτές τις αρνητικές σκέψεις, να αναγνωρίζουν τα μοτίβα και να σκέφτονται έξω από αυτά, ενώ σε πολλές περιπτώσεις βλέπουμε καταθλιπτικούς και αγχωτικούς εφήβους να παρουσιάζουν πραγματική εξέλιξη.
Αν το άγχος και η κατάθλιψη κρίνονται πιο σοβαρά, τότε, η θεραπεία μπορεί να συμπεριλαμβάνει φάρμακα, όπως τα αντικαταθλιπτικά. Ωστόσο, τόσο για το άγχος, όσο και για την κατάθλιψη, ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής συνήθως λειτουργεί καλύτερα, απ’ ότι ξεχωριστά.
Πηγή:
