«Kοινωνιοπαθείς γονείς» – Τι αντίκτυπο έχουν στα παιδιά τους;

Γράφει η Πωλίνα Ζέρβα, ψυχολόγος

Η «κοινωνιοπάθεια», κλινικά γνωστή ως αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας,
αποτελεί μια ψυχική διαταραχή, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι η αδιαφορία για
τις ανάγκες, τα συναισθήματα και τα δικαιώματα των άλλων ανθρώπων. Πρόκειται για
άτομα που εμφανίζουν αποκλίνουσα κοινωνική συμπεριφορά με πλήρη έλλειψη της
αίσθησης του «σωστού» και του «λάθους», που αδυνατούν να συμμορφωθούν με τους
ηθικούς και κοινωνικούς κανόνες.
Άτομα με χαρακτηριστικά αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας συνήθως
δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν και να σχετιστούν με άλλους ανθρώπους. Έχουν ένα
τεράστιο «εγώ» και αδυνατούν να κατανοήσουν τις ανάγκες και τα θέλω των άλλων. Η
προσωπικότητά τους είναι αρκετά εύθραυστη και χαρακτηρίζονται από παντελή έλλειψη
ενσυναίσθησης. Είναι αρκετά παρορμητικοί, ενδίδουν σε επικίνδυνες και παραβατικές
συμπεριφορές, δεν είναι σε θέση να αναλάβουν τις ευθύνες των πράξεών τους και
συνηθίζουν να χρησιμοποιούν μέσα χειραγώγησης προς τους άλλους.

 Σύμφωνα με το DSM-5, τα διαγνωστικά κριτήρια που πρέπει να πληρούνται για να
γίνει διάγνωση της αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας είναι:
Α. Mοτίβο έλλειψης σεβασμού και παραβίασης των δικαιωμάτων των άλλων, το οποίο
εμφανίζεται στην ηλικία των 15 ετών και παρουσιάζεται με τουλάχιστον 3 ή περισσότερα
από τα παρακάτω:
1. Αποτυχία συμμόρφωσης στις κοινωνικές νόρμες και στο νομικό πλαίσιο, όπως
υποδεικνύεται από τις επαναλαμβανόμενες παραβατικές συμπεριφορές, οι οποίες
οδηγούν στη σύλληψη
2. Εξαπάτηση μέσα από επαναλαμβανόμενα ψέματα, χρήση ψευδών ονομάτων ή
χειραγώγηση άλλων με σκοπό το κέρδος ή την ευχαρίστηση
3. Απουσία ενοχών, η οποία εκφράζεται με αδιαφορία ή εκλογίκευση της συμπεριφοράς
του, που οδηγεί σε κλοπή, κακομεταχείριση κάποιου
4. Ευερέθιστη και επιθετική συμπεριφορά, όπως φαίνεται μέσα από τις συχνές
σωματικές επιθέσεις και τους διαπληκτισμούς
5. Παρορμητικότητα ή αποτυχία προγραμματισμού
6. Αδιαφορία για την ασφάλεια των άλλων
7. Ανευθυνότητα, με αποτυχία διατήρησης σταθερής εργασίας και περάτωσης των
οικονομικών υποχρεώσεων
Β. Το άτομο πρέπει να είναι πάνω από την ηλικία των 18 ετών
Γ. Στοιχεία διαταραχής διαγωγής πριν από την ηλικία των 15 ετών
Δ. Η διαταραχή δεν συμβαίνει στο πλαίσιο επεισοδίου σχιζοφρένειας ή διπολικής
διαταραχής

Οι κοινωνιοπαθείς γονείς μπορεί να προκαλέσουν σοβαρό τραύμα στα παιδιά τους, είτε
μέσω συναισθηματικής είτε μέσω σωματικής κακοποίησης. Είναι ιδιαίτερα δύσκολο να
τους «εντοπίσεις», καθώς ξέρουν πάρα πολύ καλά να κρύβονται.
Οι κοινωνιοπαθείς γονείς νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους, είναι ψυχροί και απόμακροι
και εργαλειοποιούν τα ίδια τους τα παιδιά προς όφελός τους προκειμένου να πετύχουν τον
στόχο τους. Λειτουργούν δηλαδή σα να είναι τα παιδιά ιδιοκτησία τους και υπάρχουν μόνο
για να τους εξυπηρετούν. Συνήθως πρόκειται για άτομα με έλλειψη κάθε είδους
προσκόλλησης, απορριπτικά, τα οποία παραμελούν τα παιδιά τους και έχουν υπερβολικές
προσδοκίες και απαιτήσεις από αυτά. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι ότι προσπαθούν
με κάθε τρόπο να τα ελέγχουν και να τα χειραγωγούν.
Είναι συναισθηματικά απόμακροι και στερούνται ενσυναίσθησης. Μπορεί, για
παράδειγμα, να ζητήσουν συγγνώμη απλά και μόνο επειδή ξέρουν ότι πρέπει να το κάνουν
και όχι απαραίτητα επειδή αισθάνονται άσχημα για μια κατάσταση που προκάλεσαν ή
επειδή μετάνιωσαν για αυτό ή/και για τους ανθρώπους που πλήγωσαν. Στερούνται
συνείδησης, δεν επιδεικνύουν μεταμέλεια και δεν νιώθουν καμία ενοχή. Μπορεί να
κάνουν οτιδήποτε θέλουν με σκοπό τη δική τους ευχαρίστηση, χωρίς να αισθανθούν
άσχημα και αδιαφορώντας για τα συναισθήματα που μπορεί να προκαλέσουν στους
άλλους λόγω του ότι αδυνατούν οι ίδιοι να τα νιώσουν. Τα συναισθήματά τους
περιστρέφονται γύρω από τον έλεγχο των άλλων. Άλλο ένα χαρακτηριστικό τους είναι ότι
μένουν ανεξήγητα ήρεμοι σε επικίνδυνες καταστάσεις ή καταστροφικές συνθήκες.
Ως εκ τούτου, τα παιδιά που μεγαλώνουν με κοινωνιοπαθείς γονείς στερούνται βασικών
συναισθημάτων που βιώνουν και εισπράττουν άλλα παιδιά. Βιώνουν την αγάπη «υπό
όρους» και έχουν απέναντί τους συνεχώς συναισθηματικά απόμακρους ή απόντες γονείς.
Δεν μπορούν να εκφράσουν τις ανάγκες τους καθώς ξέρουν πως δε θα εισακουστούν.
Βιώνουν μια συνεχή αντιστροφή των ρόλων με τους γονείς τους και νιώθουν πως πρέπει να
αποδεικνύουν την αξία τους καθημερινά. Και δυστυχώς αυτό, αποτυπώνεται και μετέπειτα
στην ενήλικη ζωή τους.