Juvenoia: Ένας φαύλος κύκλος παράνοιας σε βάρος της νεολαίας
Γράφει ο Μιχάλης Τοπούζης
“Στις μέρες μου πιάναμε την πέτρα και την στύβαμε, τώρα η νεολαία τα θέλετε όλα στο πιάτο”.
Ποιος/α δεν έχει ανεχτεί ένα παρόμοιο κήρυγμα από τους γονείς του όταν εξέφρασε ότι είναι κουρασμένος/η ή από τους δασκάλους του όταν τους είπε ότι ξέχασε ή δεν πρόλαβε να κάνει κάποια άσκηση, ή ακόμα και από κάποιο γείτονα ή συγγενή στο χωριό, όταν διαπίστωσαν ότι δεν έχει ξυπνήσει από τις 7 το πρωί; Πρόκειται για κήρυγμα το οποίο έχουν ακούσει άτομα από κάθε γενιά, ζώσα και μη, από τις προηγούμενες αυτών γενιές και συνοψίζει άψογα το φαινόμενο του όρου Juvenoia. Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Αμερικάνο κοινωνιολόγο David Finkelhor το 2010, από μία σύμπτυξη της φράσης juvenile paranoia και αναφέρεται στον παρανοϊκό φόβο ή την εμμονική εχθρικότητα των παλαιότερων γενεών προς τις συμπεριφορές, την κουλτούρα και τα επιμέρους χαρακτηριστικά που διέπουν την εκάστοτε νέα γενιά. Από την οπτική της παλαιότερης γενιάς, οι νέοι μονίμως συμπεριφέρονται με αναίδεια, είναι κοντόφθαλμοι, φυγοπονούν και ρέπουν στις σαρκικές απολαύσεις, ενώ από την πλευρά της νεολαίας, οι ιδέες και οι γνώσεις της παλαιότερης γενιάς είναι ελλιπείς, οι στόχοι τους ανούσιοι και ανιαροί, οι συμβουλές τους λανθασμένες και οριακά εκνευριστικές. Έχουν βάση οι πεποιθήσεις που απορρέουν από τη Juvenoia ή πρόκειται για μία αέναη διαγενεακή υστερία που απλά διχάζει τις κοινωνίες;
Ένας σύγχρονος όρος για ένα προϊστορικό φαινόμενο
Η Juvenoia ως έννοια είναι υπάρχουσα στην κοινωνία μας από αρχαιοτάτων χρόνων και συγκεκριμένα ιχνηλατείται στον 4ο αιώνα π.Χ. όπου ο γνωστός σε όλους μας αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Σωκράτης αναφέρει ότι “τα παιδιά αποζητούν την πολυτέλεια, είναι ανάγωγα, είναι απείθαρχα προς τις αρχές, ασεβούν σε βάρος των μεγαλυτέρων τους και προτιμούν τα λόγια παρά τα έργα. Αντί να υπηρετούν τα νοικοκυριά τους, τους υπηρετούν αυτά”. Δεδομένης της διαχρονικότητας του φαινομένου, και της σύγχρονης ανάγκης για ερμηνεία του (την οποία υποδεικνύει και η χρήση του όρου από ολοένα και αυξανόμενο κοινό), καταλαβαίνουμε ότι δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο διαρκούς παρακμής της κοινωνίας μας, αλλά για ένα ψυχολογικό-κοινωνικό φαινόμενο που διχάζει τις γενιές ανά τους αιώνες.
Ο κόσμος μας σήμερα
Για αρχάριους, η παγκόσμια φτώχεια και τα ποσοστά εγκληματικότητας έχουν πέσει κατακόρυφα ενώ το 85% των ατόμων άνω των 15 ετών είναι εγγράμματοι. Η σημερινή νεολαία είναι -κατά μέσο όρο- αδιαμφισβήτητα περισσότερο εκπαιδευμένη ή και μορφωμένη από τους μεσήλικες και ηλικιωμένους. Τα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας έχουν μειωθεί δραστικά, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί σημαντικά, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη-τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες- έχει κάνει αξιοθαύμαστα άλματα προόδου και η λίστα δεν έχει τελειωμό. Η πιο άρτια εκπαιδευμένη νεολαία είναι υπεύθυνη για πολλά σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα σε όλους σχεδόν τους χώρους της επιστήμης. Γιατί ωστόσο ο μύθος που τροφοδοτεί την Juvenoia αρνείται πεισματικά να καταρρεύσει;
Η εξουσία του υποσυνείδητου στις αντιλήψεις μας
Όλοι μας έχουμε πιάσει τον εαυτό μας να βγάζουμε βιαστικά συμπεράσματα για κάποιο τρίτο άτομο, όπως λόγου χάριν, όταν ένας νέος συνάδελφος αργεί σε μία από τις πρώτες του ημέρες στη δουλειά, αυτομάτως γίνεται αντιληπτός από εμάς ως αντιεπαγγελματίας, ενώ οι ενέργειες που πρέπει να κάνει για να εξιλεωθεί στα μάτια μας είναι δυσανάλογες με αυτή που μας οδήγησε στο αρχικό μας συμπέρασμα. Αυτό το φαινόμενο λέγεται ασυνείδητη προκατάληψη. Στην συνέχεια της συνεργασίας μας με αυτό το άτομο, αναζητούμε και αξιολογούμε ως επί το πλείστον τις αποτυχίες του ατόμου, οι οποίες επιβεβαιώνουν την αρχική άποψη μας για αυτό και ασυνείδητα αγνοούμε όσες μας δίνουν διαφορετικές ή αντίθετες ενδείξεις, ακυρώνοντας τες ως την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Αυτό λέγεται προκατάληψη της επιβεβαίωσης και “πάει χέρι χέρι” με την ασυνείδητη προκατάληψη προκειμένου να συμβάλλει στη διαιώνιση των στερεοτύπων και των εν γένει προκαταλήψεων.
Ο ρόλος της νοσταλγίας
Η δαρβινική διαδικασία έχει δημιουργήσει ψυχολογικούς μηχανισμούς στα ανθρώπινα όντα (και όχι μόνο) οι οποίοι μεροληπτούν προς όφελος των πιο συντηρητικών πεποιθήσεων στις οποίες εκτεθήκαμε ως παιδιά και εις βάρος των πιο ποικιλόμορφων ερεθισμάτων που δεχόμαστε, τα οποία εκλαμβάνουμε ως απειλές. Συνάμα, η έντονα νοσταλγική φύση που διέπει τους ανθρώπους, τείνει να τους οδηγεί σε εκρομαντισμό της “παλαιάς εποχής”, της οποίας φυσικά οι αναμνήσεις δεν είναι αντικειμενικές, και συμβάλλει στο να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η κοινωνία διαρκώς παρακμάζει, κάτι το οποίο απλά δεν είναι αλήθεια.
Ψυχολογική εξήγηση
Είναι αναγκαία και πηγαία ανάγκη του ανθρώπου να ασκεί έλεγχο στα τεκταινόμενα της ζωής του και η σταδιακή και αναπόφευκτη απώλεια της εξουσίας αυτού ενεργοποιεί τον πρόσθιο κυκλικό φλοιό του εγκεφάλου ο οποίος επεξεργάζεται με πολύ παρόμοιο τρόπο τον συναισθηματικό και τον σωματικό πόνο. Συνεπώς όταν ένα άτομο συνειδητοποιεί ότι “η μπογιά του πέρασε”, και πλέον τα ινία της κοινωνίας αναλαμβάνουν άτομα τα οποία θεωρεί ανώριμα και απροετοίμαστα, αυτό είναι έντονα επώδυνο για αυτόν και μπορεί να μεταφραστεί σε πραγματικό πόνο. Μπορεί ο πόνος να είναι συνήθως παροδικός, αλλά δημιουργεί αναμνήσεις οι οποίες με τη σειρά τους γεννούν φόβο για το ανεπιθύμητο ερέθισμα ο οποίος σε συνδυασμό με τον εγγενή φόβο για το άγνωστο που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους, μεταφράζονται σε μία ανεξέλεγκτη απέχθεια προς κάθε τι σύγχρονο ή μοντέρνο.
Κοινωνιολογική προσέγγιση
Φυσικά ο ανυπόστατος αυτός φόβος σε βάρος της νεολαίας δρα ως καταλύτης στον ήδη υπάρχοντα ρατσισμό, ξενοφοβία και σεξισμό που ταλανίζουν την κοινωνία μας, ενσαρκώνοντας τους ως Juvenoia. Σε μία εποχή που η ανακατάταξη πληθυσμών και η πολυπολιτισμικότητα έχουν γίνει πραγματικότητα για πολλούς -ειδικά στα αστικά κέντρα-, που η παγκοσμιοποίηση και το διαδίκτυο εκθέτουν τον μέσο πολίτη σε πολλαπλά και ποικιλόμορφα ερεθίσματα (όπως π.χ. μουσική από την Αφρική, φαγητό από την Κίνα κ.ο.κ.), σε μία εποχή δηλαδή μεταίχμιο, είναι αναμενόμενο η ξενοφοβία, ο ρατσισμός και η εφηβοφοβία να κορυφωθούν προτού αποκλιμακωθούν. Μέχρι να γίνει αυτό, ο εκάστοτε νέος ή μεγαλύτερος σε ηλικία οφείλει να δείχνει την απαραίτητη κατανόηση στην άλλη πλευρά και να εστιάσει στην ανεύρεση κοινών στοιχείων με τον συνάνθρωπο και όχι σε σημεία που διχάζουν.
Πώς θα γεφυρώσουμε το χάσμα
Όπως και στις περισσότερες παθογένειες, οι λύσεις που επιδέχεται η Juvenoia είναι πολυπαραγοντικές και δεν θα έχουν άμεσα αποτελέσματα. Σημαντικότατο ρόλο στο γεφύρωμα του χάσματος θα παίξουν το εκπαιδευτικό σύστημα και το προσωπικό που το στελεχώνει, το οποίο με τη διαρκή ενημέρωση του για τις μόδες των νέων, προσεγγίζοντας τη νεολαία με ευαισθησία και κατανόηση, και δια βίου εκπαιδευόμενο στις πλέον σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας και διαπαιδαγώγησης, θα δύναται να δημιουργεί και να συντηρεί μία στενή επαφή με τα παιδιά και τους νέους, την κουλτούρα και τους προβληματισμούς τους.
Παράλληλα η ενεργή παρουσία παιδοψυχολόγων στα σχολεία και η διενέργεια τακτικών ομαδικών και ανώνυμων προσωπικών συνεδριών θα βοηθήσει τους νέους να δουν με πιο ρεαλιστική οπτική τις διαφορές μεταξύ των γενεών και να μην τις μεγαλοποιούν. Επιπλέον, μέγιστης σημασίας θα είναι να δοθεί αρκετά μεγαλύτερη έμφαση στο μάθημα της Ιστορίας, το οποίο θα δώσει αντικειμενική προοπτική στους νέους για την πραγματική εξέλιξη ή παρακμή της κοινωνίας.
Τα παιδιά από την πλευρά τους οφείλουν να δουν τα πράγματα πιο ώριμα και να αναγνωρίσουν ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία πράγματι έχουν περισσότερη εμπειρία σε ορισμένα θέματα και μπορούν να επωφεληθούν από αυτούς, αλλά και να συνειδητοποιήσουν ότι σύντομα αυτά θα αποτελούν τη μεγαλύτερη γενιά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να ζήσουν την παιδική τους ηλικία. Η ουσία του αποφθέγματος του Αμερικανού συγγραφέα G. Michael Hopf ερμηνεύει εν μέρει το φαινόμενο της Juvenoia: “Οι σκληροί καιροί δημιουργούν δυνατούς ανθρώπους. Οι δυνατοί άνθρωποι δημιουργούν καλές εποχές. Οι καλές εποχές δημιουργούν αδύναμους ανθρώπους. Οι αδύναμοι άνθρωποι δημιουργούν σκληρούς καιρούς.” Εν ολίγοις η νεολαία επηρεάζεται άμεσα από τις νοοτροπίες, την κουλτούρα, τις συνήθειες και τον τρόπο σκέψης της προηγούμενης γενιάς διότι πάνω σε αυτές έχει δημιουργηθεί η κοινωνία μέσα στην οποία αναθρέφονται οι νέοι. Παράλληλα, καταλυτικό ρόλο στο να σπάσει ο φαύλος κύκλος που περιγράφει ο Michael Hopf θα παίξει το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο δεν θα “αφήσει τη νέα γενιά στη μοίρα της” αλλά θα οφείλει να τη γαλουχήσει κατάλληλα.
Συνοψίζοντας, σε μία εποχή όπου η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει διχόνοιες μεταξύ πληθώρας κοινωνικών ομάδων, όπως άνδρες εναντίον γυναικών, χριστιανοί εναντίον μουσουλμάνων, φεμινισμός εναντίον φαλλοκρατίας, ομοφυλόφιλοι εναντίον ετεροφυλόφιλων και τα λοιπά, οφείλουμε να μην αφήσουμε τη διχόνοια να εξαπλωθεί και μέσα στην οικογένεια, μεταξύ γονέων και των τέκνων τους. Είναι στο χέρι μας να συμβιώσουμε αρμονικά και να διαπρέψουμε.
