Έρωτες και σχέσεις στα χρόνια της ψηφιακής κοινωνίας
Μουζάκη Μαρία, Κοινωνιολόγος- Σύμβουλος, MSc, Διδάκτωρ Κοινωνικής Πολιτικής
Από τους απαγορευμένους έρωτες του Μεσαίωνα, το γνωστό «καμάκι» της δεκαετίας του 1980 μέχρι και το γνωστό ερώτημα που έθετε διαφήμιση γνωστής εταιρείας, «αν πιστεύεις στον έρωτα με την πρώτη ματιά», φαίνεται πλέον να έχουμε εισέλθει σε μία νέα εποχή όπου οι σχέσεις επανακαθορίζονται, με τον έρωτα να μεταβαίνει και αυτός στην ψηφιακή εποχή. Το φλερτ μετασχηματίζεται σε likes, όταν η προσέλκυση του ενδιαφέροντος ή αλλιώς το «σπάσιμο» του πάγου γίνεται μέσα από stories, που άλλοτε συνοδεύονται από φωτογραφίες και άλλοτε από τραγούδια όλο νόημα.
Οι οθόνες αποκτούν κοινωνικό χαρακτήρα, μιας και γίνονται ο τόπος συνάντησης, επικοινωνίας και γνωριμίας μεταξύ των ανθρώπων, με τις αντιδράσεις εντός των social media να έχουν τη δύναμη να οδηγήσουν όχι μόνο στη ρήξη ενός ζευγαριού, αλλά και στο ξέσπασμα κοινωνικών κινημάτων. Καταστάσεις και γεγονότα, τα οποία μπορεί να μοιάζουν ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό για τις νέες γενιές, όμως για κάποιους άλλους δεν παύουν να δημιουργούν μία πίεση ιδίως στην ερωτική τους ζωή.
Γενιές όχι πολύ μακριά από το σήμερα. Άτομα πλήρως εξοικειωμένα και ενημερωμένα με τα social media και την ψηφιακή κοινωνία. Η μοναδική τους διαφορά; Επιθυμούν τη δια ζώσης επικοινωνία και γνωριμία. Ένα είδος φλερτ που μοιάζει ντεμοντέ, αν όχι να τείνει να εξαλειφθεί, το οποίο τους προσφέρει μία διαφορετική αίσθηση του εαυτού τους. Ιδέες και σκέψεις που στη σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζονται συχνά ως συντηρητικές και παλαιομοδίτικες ή μήπως τελικά είναι εκείνες που αντιμαχόμενες τη μετανεωτερικότητα, συνεχίζουν να συνθέτουν τον ρομαντισμό μας;
Από τα ραβασάκια και τα διάφορα ερωτικά μηνύματα στο sexting…
Η ανταλλαγή «πιπεράτων» μηνυμάτων και φωτογραφιών ανάμεσα σε δύο άτομα, προφανώς και δεν αποτελεί ένα σύγχρονο φαινόμενο. Σε όλο το φάσμα της ανθρώπινης ιστορίας μπορούμε να βρούμε ένα πλήθος παραδειγμάτων. Αυτό που διαφοροποιείται πλέον είναι το μέσο και ο τρόπος, διαμορφώνοντας νέους κανόνες στο φλερτ και στη σεξουαλική ζωή των ατόμων. Κανόνες συνώνυμοι των γρήγορων αγχωτικών ρυθμών, όπου η τεχνολογία είναι κυρίαρχη, με την ατομικότητα να «μετασχηματίζεται» σε μία ψηφιακή οντότητα.
Το sexting, όρος που έγινε ευρέως δημοφιλής κατά τον 21ο αιώνα, αναφέρεται στην ανταλλαγή φωτογραφιών και μηνυμάτων έχοντας κυρίως σεξουαλικό περιεχόμενο. Βασική προϋπόθεση είναι η χρήση ηλεκτρονικών μέσων ή κινητών συσκευών. Αυτό ωστόσο που αξίζει να επισημανθεί είναι ο τρόπος, η ευκολία με την οποία πραγματοποιείται αυτή η επικοινωνία. Μία ευκολία που δεν οφείλεται αποκλειστικά στη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών. Το όλο δέλεαρ βρίσκεται στην ανωνυμία που προσφέρεται εντός της ψηφιακής κοινωνίας. Ένα είδος ερωτικής προσέγγισης, χωρίς ιδιαίτερες δεσμεύσεις και ηθικούς κανόνες, σε μία «ελεύθερη αγορά», πολύ μακριά από τα κοινωνικά πρέπει και τους εδραιωμένους κοινωνικούς ρόλους. Εδώ, κυριαρχούν τα «θέλω» και τα «πρόσκαιρα συναισθήματα», αντικαθιστώντας τα απαρχαιωμένα «για πάντα μαζί».
Μέσα στην ψηφιακή κοινωνία, καθένας μπορεί να «υποδυθεί» όποιον ρόλο επιθυμεί. Με αυτή την έννοια δεν χρειάζεται απαραιτήτως να είναι ο εαυτός του. Έχει τη δυνατότητα και μάλιστα πολύ εύκολα, να υιοθετήσει μία νέα ταυτότητα, διαφορετική ίσως και κατά πολύ από τη δική του. Μία ταυτότητα, έναν ρόλο, όπου θα περικλείονται όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που θα ήθελε να έχει, απορρίπτοντας οτιδήποτε τον κάνει να νιώθει άβολα. Γιατί είναι τόσο εύκολο; Γιατί πολύ απλά δεν θα χρειαστεί ποτέ να υποστηρίξει αυτήν του την ταυτότητα μέσα από πράξεις και επιχειρήματα. Είναι ένα ψηφιακό προσωπείο με σαφή όρια εντός της πραγματικής κοινωνίας. Ένα ψηφιακό πρόσωπο το οποίο ενδεχομένως να μην είναι καν το πραγματικό, αλλά να είναι ένα «δανεισμένο» πρόσωπο από κάποιον άλλον χρήστη, περισσότερο δελεαστικό ή και ένα «αλλοιωμένο πρόσωπο» στο βωμό των φίλτρων, όπως προστάζει η «ψηφιακή τελειότητα».
Εξίσου καθοριστικής σημασίας σε αυτό το είδος ανωνυμίας, είναι η απόκρυψη –ή και η αποφυγή αποκάλυψης- προσωπικών στοιχείων. Κανείς δεν γνωρίζει αν κάποιος είναι παντρεμένος, σε σχέση, ελεύθερος κτλ ή και την ηλικία του. Στην πραγματικότητα, δεν χρειάζεται να δηλώσεις κάτι ή ακόμα καλύτερα μπορείς να δηλώσεις αυτό που θα ήθελες, αυτό που θα σε «βόλευε» περισσότερο τη δεδομένη χρονική στιγμή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι για πολλά ζευγάρια, το sexting, έχει αποτελέσει πηγή τριβής, αν όχι χωρισμού, δίχως να παραλείπονται και οι συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματκή υγεία. Η ανταλλαγή αυτών των μηνυμάτων ενδέχεται να δημιουργήσει τύψεις και άλλα αρνητικά συναισθήματα, ακόμα και επιπτώσεις στην αυτοεικόνα και στην αυτοεκτίμηση των χρηστών σε ζευγάρια που δημιουργούν περιστασιακή σχέση. Υπάρχουν βέβαια και άλλα που συγκαταλέγουν αυτή τη συμπεριφορά ως μία «μικρο-απιστία», υποστηρίζοντας ότι από τη στιγμή που δεν έχει υπάρξει σωματική επαφή θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα είδος φλερτ, όταν άλλα ζευγάρια ξεκίνησαν τη γνωριμία τους μέσα από αυτό τον τρόπο.
Δεν είναι επίσης λίγες οι περιπτώσεις ζυγαριών, ιδίως εκείνων που βρίσκονται σε μακροχρόνια σχέση, τα οποία έχουν καταφύγει σε αυτή την πρακτική προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις όποιες δυσκολίες στη σεξουαλική τους ζωή. Το sexting μπορεί να τονώσει και να αναζωογονήσει μία σχέση, διαμέσου του φαντασιακού σεξουαλικού παιχνιδιού που αναπτύσσεται. Αυτή η έμμεση βιωματική επαφή, δημιουργεί νέες προκλήσεις στη σεξουαλική ζωή του ζευγαριού, η οποία ακριβώς λόγω της οικειότητας που αναπτύσσεται έμοιαζε να ρουτινιάζει σε επικίνδυνο βαθμό, έχοντας αντίκτυπο όχι μόνο στη σεξουαλική του ζωή αλλά και στην καθεαυτή τη σχέση του.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και κίνδυνοι. Πολλές φορές οι χρήστες ανταλλάσσουν μεταξύ τους γυμνές φωτογραφίες, με σκοπό να ενισχύσουν τη μεταξύ τους επικοινωνία, το οποίο είναι πιθανό να έχει ως συνέπεια την ανταλλαγή αυτών των φωτογραφιών σε άλλους χρήστες ή και στο διαδίκτυο, παραβιάζοντας ουσιαστικά την ιδιωτικότητα και την «προστασία» της ανωνυμίας του χρήστη.
Αυτοί οι κίνδυνοι είναι περισσότεροι για τους νεαρούς εφήβους, οι οποίοι παρά την εξοικείωσή τους με την ψηφιακή τεχνολογία και μέσα, μοιάζουν να αδυνατούν να διακρίνουν τα σαφή όρια μεταξύ της ψηφιακής και της πραγματικής κοινωνίας. Μία αδυναμία που είναι έκδηλη σε ποικίλους τομείς, όπως και στη σεξουαλική τους συμπεριφορά. Πολλοί νέοι παρερμηνεύουν τη σαρκική επαφή με την ψηφιακή επαφή, το sexting, γεγονός που τους δημιουργεί στρεβλώσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητά τους, όπως και με θέματα που αφορούν την εικόνα που έχουν για το σώμα τους. Οι επιπτώσεις δε είναι σφοδρότερες στην περίπτωση επικοινωνίας με άγνωστα άτομα εξαιτίας ακριβώς των κινδύνων που ελλοχεύουν.
Παρά τα παραπάνω, το καίριο ερώτημα που παραμένει είναι κατά πόσο αυτό το είδος επικοινωνίας ανταποκρίνεται στα πραγματικά θέλω και στις ανάγκες του ατόμου ή ακόμα καλύτερα κατά πόσο είναι εφικτό να καλύψει τα όποια κενά της μη σαρκικής επαφής και ιδίως της μη δια ζώσης επικοινωνίας. Η απάντηση φαίνεται να είναι αποκαρδιωτική.
Ο λόγος της διάχυτης χρήσης του sexting βρίσκεται στις συνθήκες που πρεσβεύει ο σύγχρονος υλιστικός τρόπος ζωής, όπου η ατομικότητα, ο ρομαντικός και άλλες αξίες παραμερίζονται με σκοπό τη γρήγορη κατάκτηση καταναλωτικών αγαθών και μίας πλασματικής κοινωνικής καταξίωσης, σύμφωνης πάντα με τις κυριαρχούσες κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες. Ένα «κυνήγι μαγισσών», το οποίο εντείνει ουσιαστικά τη μοναχικότητα, την εσωστρέφεια, τα αρνητικά συναισθήματα, επιβαρύνοντας, ίσως και τραυματίζοντας ανεπανόρθωτα, την αυτοεκτίμηση, την αυτοεικόνα των ατόμων και γενικότερα την ψυχοσυναισθηματική τους υγεία.
Το φλερτ, οι ερωτικές σχέσεις, όπως και η σεξουαλικότητα του ατόμου δεν παύουν να συνιστούν κομμάτια της προσωπικής τους ταυτότητας, τα οποία καθορίζονται και επιβεβαιώνονται μέσα από την αλληλεπίδραση με άλλα άτομα. Η αναζήτηση συντρόφου μέσα από πλατφόρμες φαίνεται να αποτελεί μία πρόσκαιρη λύση, η οποία τις περισσότερες φορές καταρρέει εκ των έσω. Αφορμή, η έλλειψη εμπιστοσύνης ή και η διάψευση των προσδοκιών μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Με λίγα λόγια, το φλερτ εντός της ψηφιακής κοινωνίας προϋποθέτει το καθεαυτό φλερτ, την ερωτική προσέγγιση στην πραγματική κοινωνία, διότι σε αντίθετη περίπτωση είναι απλά κάτι πλασματικό με ημερομηνία λήξεως.
