Αυτοεκτίμηση ή ναρκισσισμός;

Γράφει η Πωλίνα Ζέρβα

Η αυτοεκτίμηση και ο ναρκισσισμός αποτελούν δύο έννοιες που σε αρκετές περιπτώσεις συγχέονται, καθώς τα όριά τους – που σταματά δηλαδή η υγιής αυτοεκτίμηση και ξεκινά ο παθολογικός και κλινικός ναρκισσισμός – δεν είναι πάντα διακριτά. Αυτό συμβαίνει καθώς σε αρκετές περιπτώσεις, η υψηλή αυτοεκτίμηση μπορεί να οδηγήσει σε υπέρμετρο ναρκισσισμό.  Άτομα με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας εκδηλώνουν συχνά αντικοινωνικές συμπεριφορές. Έχουν ένα τεράστιο «εγώ», αδυνατούν να κατανοήσουν τις ανάγκες και τα θέλω των άλλων και δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν και να σχετιστούν. Χαρακτηρίζονται από παντελή έλλειψη ενσυναίσθησης, δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες των πράξεων τους ενώ συνηθίζουν να χρησιμοποιούν μέσα χειραγώγησης προς τους άλλους. Μπορεί να επιδεικνύουν αυταρχικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, ενώ χαρακτηρίζονται από χρόνιο συναισθηματικό κενό, δυσπιστία, κυνισμό, φθόνο, εκμετάλλευση, μεγαλοπρέπεια και εμμονή με τον διαπροσωπικό έλεγχο και την κοινωνική κυριαρχία. 

Σύμφωνα με τα κριτήρια DSM-V, για να διαγνωστεί ένα άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας πρέπει να πληρούνται πέντε τουλάχιστον από τα παρακάτω κριτήρια:

1. Έχει μία μεγαλειώδη αίσθηση σπουδαιότητας για τον εαυτό του (π.χ. διογκώνει τα επιτεύγματα και τα ταλέντα του, περιμένει να αναγνωρισθεί σαν ανώτερο – χωρίς να παρουσιάζει ανάλογες επιτυχίες)
2. Έχει έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, εξυπνάδας, ομορφιάς ή ιδανικής αγάπης
3. Πιστεύει ότι είναι ξεχωριστό και μοναδικό και μπορούν να το καταλάβουν ή πρέπει να συναναστρέφεται μόνο με άλλα μοναδικά άτομα υψηλού κύρους (ή θεσμούς)
4. Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό
5. Έχει μια αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων, δηλαδή μη λογικές προσδοκίες για ιδιαίτερα ευνοϊκή μεταχείριση ή αυτόματη συμμόρφωση των άλλων με τις προσδοκίες του
6. Εκμεταλλεύεται διαπροσωπικά, δηλαδή εκμεταλλεύεται τους άλλους για να πετύχει τους σκοπούς του
7. Του λείπει η «εμπάθεια»: είναι απρόθυμο να αναγνωρίσει ή να ταυτοποιηθεί με τα αισθήματα και τις ανάγκες των άλλων
8. Συχνά φθονεί τους άλλους ή πιστεύει ότι το φθονούν
9. Εμφανίζει αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση

Η εντύπωση που δημιουργούν είναι ότι πρόκειται για άτομα με πολύ υψηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, αλλά στην πραγματικότητα κατακλύζονται από ανασφάλειες σε πολλούς τομείς της ζωής τους. Διαθέτουν εξαιρετικά εύθραυστο εγώ, παρά την εξωτερική τους αλαζονεία. Αυτό με τη σειρά του, τους δημιουργεί την ανάγκη να θέλουν να υπερτερούν από τους άλλους και να φαίνονται καλύτεροι. Από την άλλη πλευρά, άτομα με υγιή και υψηλή αυτοεκτίμηση έχουν μια βεβαιότητα για τον εαυτό τους η οποία πηγάζει από την εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους και δεν νοθεύεται από ναρκισσισμό. Γνωρίζουν πολύ καλά τον εαυτό τους, τον έχουν αποδεχτεί και με τις δυνατότητές του αλλά και με τις αδυναμίες του, και προσπαθούν με κάθε τρόπο να βελτιωθούν. Δεν υποβιβάζουν τους άλλους ανθρώπους, ούτε τους χρησιμοποιούν απλά για να πάρουν επιβεβαίωση. Αντιθέτως, επιδεικνύουν σεβασμό και ενσυναίσθηση προς τους άλλους. Ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και εκτιμά τον εαυτό του, αναμφισβήτητα θα επηρεάσει και τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται και τον κόσμο γύρω του. Οι διαταραχές προσωπικότητας, όπως και η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας, έχουν συχνά τις ρίζες τους στην ανασφαλή προσκόλληση γονέα-παιδιού κατά την πρώιμη παιδική ηλικία, όπου η αγάπη και η αποδοχή που έχουν λάβει (ή η έλλειψη αυτών) διαμορφώνουν τον τρόπο που θα σχετίζεται κανείς στην ενήλικη ζωή με τους άλλους. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να προσπαθήσουμε να «δουλέψουμε» τα τραύματα του παρελθόντος, ώστε να επηρεάσουν όσο το δυνατόν λιγότερο τη μετέπειτα ζωή μας και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.